یادداشت از مهندس مهدی نادری کارشناس مدیریت شهری
بی شک مشکلاتی که امروزه اغلب شهرها و کلانشهرهای کشور ما گریبانگیر آن می باشد، ریشه در نبود انسجام محلی میان دستگاه هایی است که به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم در زندگی اجتماعی شهروندان نقش ایفا می کنند و مجموع این فعالیت هاست که طی یک فرآیند 24 ساعته به کیفیت زندگی شهر نشینی نقش می زند.
در این میان میزان هماهنگی مابین دستگاه های خدمات رسانی که بخشی از آن در قالب خدمات دولتی و بخش دیگر توسط دستگاه های غیر انتفاعی و تشکل های مردم نهاد شکل می گیرد میزان عیاری است که معیار سنجش کیفیت و میزان اثربخشی است که از خود به جای می گذارد و مراد از آن رضایتمندی است که گیرندگان این خدمات در قالب یک شهروند از خود بروز می دهند و اثرات آن بی واسطه ریشه در زندگی خصوصی افراد خواهد داشت. سیمای بصری شهری، طرح تفصیلی و نحوه شکل گیری معابر و میادین ، کاربری های مختلف شهری ،نگاه به چیدمان ساختمان های بلند مرتبه ،فضاهای سبز و باغات ، زیباسازی و مبلمان شهری،موضوع حمل و نقل و ترافیک شهری و موضوعاتی از این دست که همگی به چگونگی کیفیت زندگی افراد در ارتباط است ، همگی مواردی هستند که در این چهارچوب گنجانده شده و وظایفی را از سوی دستگاه های محلی در قبال هر شهروند بر عهده این نهادها گذاشته است.
در این پی اگر بخواهیم کلانشهری چون کرج را در فرآیند عیارسنجی قرار دهیم و در این فرآیند به کلانشهرهایی همچون اصفهان ، مشهد و تبریز از منظر خدمات شهری عیار 18 را –به اصطلاح رایج- اختصاص دهیم ،باید سنجید که شهروندان کرجی که هر روزه از این خدمات بهره می جویند، چه عدد و رقمی را شایسته ی این عیار برای کلانشهر کرج می دانند! ... به یقین عیاری که شهروندان کرجی انتخاب خواهند کرد بسیار پایین تر از حد میانگینی است که متصور خواهیم بود.
فارغ از دلایلی که سعی بر پوشیده نگاه داشتن کاستی هایی که همواره طی سالیان متمادی از سوی کارگردانان شهری در مقام توجیح منتقدان طرح گردیده و به صورت عمده تکرار عواملی همچون وجود قومیت های مختلف از سراسر کشور – کنایه از هفتادو دو ملت – و نزدیکی به پایتخت را پاشنه آشیل کاستی ها در شهر کرج بر می شمارد باید به این واقعیت خوش بین بود که یکپارچه سازی مدیریت محلی می تواند پایان خوشی باشد بر این تراژدی که علیرغم تلاشهایی که در سنوات گذشته در راستای فعالیت های عمرانی در این کلانشهر صورت گرفته تا رنگ و لعابی از منظر عمرانی به مرکز استان دو نیم میلیون نفری البرز بدهد ، اما در مقام قیاس مشهود است که هنوز فاصله فزایندی را در رتبه استاندارد ، با مرکز استانی همچون قم که تنها حدود یکصد کیلومتر با ما فاصله دارد و در گذشته ای نه چندان دور با ما هم استانی بود داریم.
با بررسی وضعیت شهرنشینی و مدیریت شهری در کشور، در خواهیم یافت در شرایط فعلی ما فاقد دستگاه های توانمند محلی مستقل هستیم و علت فقدان و عدم شکل گیری نهادهای محلی با مدیریت متمرکز در برهه کنونی ریشه در ساختاری است که همگی به وابستگی هایی می باشد که این نهادها به دولت دارند. با وجود آنکه در اکثر کشورهای جهان چه با مشخصه های تمرکزگرا و چه با مشخصه های فدرالی، شهرداری ها دارای قدرت بالا در امور محلی هستند و به عنوان نهادی فرابخشی عمل می کنند و شهرداری ها همراه با شوراها دارای حکومت محلی اند و تمام امور محلی در حیطه اختیارات و وظایف آنها می گنجد. ولی متاسفانه با وجود عمر ۱۰۰ ساله مدیریت شهری - «از اولین قانون بلدیه ۱۲۸۶ که اولین قانون مدون راجع به مدیریت شهری ایران است» - در ایران، شهرداری ها در عرصه تصمیم گیری و سیاستگذاری امور محلی جایگاه بایسته پیدا نکرده اند و هر بار که قانون شهرداری ها و شوراها در دستور تغییر دولت و مجلس قرار گرفته اند از اهداف اولیه فرابخشی بودن و همچنین اقتدار پارلمان شهری کاسته می شود. دلیل واقعیت این امر به عواملی چون وابسته بودن منابع درآمدی مدیریت شهری به دولت، ضعف نهادهای مدنی و محلی و به طور کلی مشارکت در اداره امور شهر و برنامه ریزی متمرکز و از بالا به پایین و ... بر می گردد.
از اینرو لازمه ی یکپارچه سازی و مدیریت واحد محلی با الگوپذیری از کشورهایی که شهرهای خود را بر این اساس مدیریت کرده و موفق عمل نموده اند، این مهم را برای ما نیز اجتناب ناپذیر کرده ولی از آنجائیکه پیاده سازی مدیریت واحد شهری با محوریت شهرداری ها بر اساس قوانین و ساختار موجود فرا محلی در کشور امری دشوار به نظر میرسد، لیکن راهکار جایگزین و سهل در نیل به این هدف ،پارلمانزه کردن و پر رنگ نمودن نقش شوراهای استانی و محلی است که می تواند با محور قرار گرفتن و تنها برجسته سازی نقش نظارتی حکومت بر این شوراها و افزایش اختیارت تصمیم سازی و برنامه ریزی و نظارت بر اجرای تصمیمات جوامع شهری ما را نیز برای فائق آمدن بر مشکلات کنونی که به ویژه در کلانشهرهایمان با آن روبرو هستیم، به سمت و سوی یک جامعه آرمانی شهری که در کشورهای پیشرفته و حتی کشورهای در حال رشد شاهد آن هستیم سوق دهد. و در این پروسه که تشریح شد لزوم آن می رود که دولت نگاه خود را در بخش خدمات عمرانی و شهری بر شکل حاکمیتی که امروزه در شهرها حاکم است تغییر دهد و نگاه فرا حکومتی بر این موضوع داشته باشد.
