حاشیه شهر مشهد نیازمند ستاد فرماندهی است نه شعار!

به راستی این حاشیه نشینی مقوله پسندیده‌ای است با مذموم ؟ آیا پناهنده شدن مردم به حاشیه و اطراف شهر یک امر طبیعی و مثبت است یا منفی؟
و چه کسی یا کسانی در این اتفاق مقصر است؟ شهرداری ها؟ دولت‌ها؟ مردم؟
آنچه می‌توان گفت آن است که معضل حاشیه نشینی یک امر ناپسند است چرا که به‌دور از عدالت اجتماعی است که در یک کلان‌شهر مثل مشهد یا تهران مردمی در حاشیه و اطراف شهر زندگی کنند که در تقسیمات شهری جز شهر محسوب شود اما در توزیع خدمات از خدمات حداقلی محروم باشند.
اما این مسئله امروز امری شده است که دست به گریبان شهرهای بزرگ کشور از جمله مشهد شده است.
امروز طبق آمار رسمی جمعیتی قریب به ۱میلیون و ۳۰۰ هزار نفر از جمعیت قریب به ۳میلیون نفری مشهد در حاشیه شهر مشهد زندگی می کنند! می‌توان گفت نیمی از جمعیت شهر مشهد اما سوال این‌جاست منظور از حاشیه شهر کجاست؟ این هم از سوال‌های سختی است که باید گفت متاسفانه در مشهد در شمال و جنوب؛ شرق و غرب شاهد حاشیه شهر هستیم و حتی گاها در مرکز شهر که به‌نام محله های بافت فرسوده شهروندان از خدمات شهری محروم هستند(مناطق قله آبکوه و...) و شاید بشود گفت زندگی حاشیه نشین دارند.
حال آنانی که در اطراف شهر هستند که وضعیتشان مشخص است.
حال باید پرسید افراد یا فرآیندهایی که موثر بودند تا این حاشیه نشینی ها اتفاق بیفتد و در طی این سال‌های اخیر جمعیت کثیری در مشهد به اصطلاح عامیانه، حاشیه نشین شوند چه کسانی یا نهاد هایی بودند؟ آیا خود مردم یا شهرداری یا دولت ها؟  
 
 موقعیت شهری مشهد
 
شهر مشهد را نمی توان یک شهر صنعتی دانست و میتوان یک شهر خدماتی دانست که بازار کارش نیازمند نیروی متخصص نمی باشد و نیروی های کار ماهری نیاز ندارد؛ باتوجه با بارگاه امام مهربانی ها حضرت امام رضا علیه اسلام در مشهد و مراکز تاریخی شهر مشهد؛ این شهر را میتوان یک شهر خدماتی نامید شهری که بیشتر نیروی کار اجرایی می خواهد تا مهندس و متخصص فنی...برای اینکه نیروی های کار راحت میتوانند در رستوران ها و هتل ها و مسافرخانه ها و فروشگاه ها و بازار ها بدون داشتن مهارت خاصی فعالیت کنند و درامد کسب نمایند. شر مشهد با وجود ۵۱ درصد تخت‌های گردشگری و اقامتی کشور، بیشترین تعداد مراکز اقامتی را در کشور  به خود اختصاص داده‌است؛ و همین مسئله افراد مختلف را برای  حضور در دومین کلانشهر کشور بعد از تهران ترقیب می نماید و چون فعالیت های کاری خدماتی است بدون تخصص هم از پس آن بر می آیند و این نخستین دلیل مهاجرت  و حاشیه نشینی در مشهد است.
 
دومین عاملی که میتوان به آن بعنوان یک عامل شکل دهنده حاشیه نشینی به آن توجه کرد بحث تورم و گرانی است. تعداد منازل استجاری در شهر زیاد می باشد و اکثر مردم مشهد مستاجر می باشند و زمانی که برای تمدید سالیانه باید بهای بیشتری در رهن و اجاره پرداخت کنند؛ و درامد خانواده اجازه نمی دهد؛ روشن است فرد به محله ای پایین تر میرود تا هزینه کمتری برای اجاره بها پرداخت کند و اینگونه تمرکز جمعیتی بر محدوده حاشیه ای شهر که ارزانتر است بیشتر می شود.    
 
 مسکن مهر  
 
مسکن مهر که از اقدامات دولت مهرورز بود  که  در برخی نقاط بخاطر  عدم توجه به  محیط و برنامه  ریزی بلند مدت و سو مدیریت بر تراکم جمعیتی در حاشیه شهرها افزوده است از جمله مشهد مقدس. مسکن مهر که در دو فاز فعالیت می‌کرد که مرسوم آن انبوه سازی بود مانند شهرک مهرگان و...در مشهد که نمونه انبوه سازی آن است و فاز دوم خرد سازی بود که در محله های مختلف توسط افراد حقیقی اپارتمان های معمولی ساخته می‎شد و یک یا دو دستگاه طبق فرم جی تحویل متقاضی می‌شد؛ این امر و خانه های ارزان قیمت توانست به تراکم جمعیتی شهرهای کوچک تر به شهرهای بزرگتر برای زندگی بهتر بیانجامد و باعث شد جمعیت مشهد نیز افزایش یاید و افراد مختلفی از شهرهای دیگر به حاشیه مشهد برای سکونت در مسکن مهر روی اوردند  بنا به گفته ها امروز بیش از بیست هزار مسکن مهر تا پایان سال ۹۲ تحویل داده شده است و این روند ادامه دارد.
 
یارانه های نیز به عنوان یکی از عوامل موثر در مهاجرت برخی روستایان بازنشسته و سن بالا به شهرهای بزرگ موثر است چرا که یارانه بعنوان یک درامد ثابت در روزهای اول برای برخی خانواده های با جمعیت بالا و کم درآمد، رفاه نسبی به ارمغان اورد که افراد ترجیح دادند به‌جای زندگی در شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ برای رفاه بهتر بیایند و به مناطق کمتر توسعه یافته شهری مشهد پناه اوردند.
یکی از  معضلات شهر مشهد  همین بحث بافت فرسوده است، مانند محلات ابکوه یا عیدگاه و...که نه اجازه ساخت و ساز دارند افراد و نه خرید و فروش و باید ملک را به شهرداری با قیمت نازل بفروشند و آنها پناهنده محلات کمتر توسعه یافته و حاشیه شهر مشهد می شوند.
 
یکی دیگر از مسائل رشد حاشیه شهر  توسعه عمرانی  شهر است؛ یعنی شهر بدون حد و مرزی گسترش یابد سفره شهر افزایش می‌یابد و پول‌های کلان به جیب زمین‌داران می‌رود و مردم شهر باید هزینه اسکان افراد را بدهند؟ آیا کسانی که حتی خرید فروش خانه هایشان قولنامه ای است و عوارض هم نمی دهند! آیا عدالت است امکانات شهری استفاده کنند؟ و از آن‌طرف اگر جزئی از شهر هستند آیا عدالت است از حقوق شهروندی محروم  باشند؟
یقینا مشکلات حاشیه شهر و  جلوگیری از مهاجرت افراد تنها از دست شهرداری بر نمی آید و باید دولت و مجلس نیز به همراهی حل معضل حاشیه شهر بپردازد.
عناوینی که در این مرقومه از معضلات حاشیه شهر نام برده ام بخشی از دلایل این پدیده می‌باشد که با اختصاص بودجه برای توسعه عمرانی حاشیه شهر حل نمی شود و باید برای جلوگیری از مهاجرت‌ها برنامه ریزی کرد و جلوی بزرگ شدن محیط شهری را گرفت.
این روزها به انتخابات شوراهای شهر نزدیک می‌شویم و کاندیداهای شورا برای کسب رای وعده حل معضلات حاشیه شهر را می دهند ولی جلو گیری از   گسترش حاشیه شهر  نیازمندعزم عمومی و ورود دولت و همراهی شهرداری است.
محسن قدیمی باقرآباد
دانشجوی علوم سیاسی
عضو سابق شورای اجتماعی محلات مشهد