جغرافیای مازندران نسبت نزدیکی با دریای خزر دارد و این را می‌توان با حرکت در طول مسیر حدود 350 کیلومتری از مرز گیلان تا گلستان مشاهده کرد، مسیری که در آن کوه و جنگل از ساحل دریا فاصله می‌گیرد تا جلگه قد کشیده و زیبایی‌هایش بیش‌تر جلوه‌گری کند. پستی و بلندی‌های حد فاصل ساحل و سلسله جبال البرز در این مسیر در هر فصل زیبایی‌های خاص خود را بروز می‌دهد تا رهگذران اعم از بومی و گردشگر غرق در لذت چشم‌اندازهای زیبای منطقه رنج سفر و گذر را حس نکرده به مقصد برسند. اما این تصویر رویایی دیرزمانی است که گویی در برخورد با جرقه‌های بی‌مبالاتی زخم بر می‌دارد؛ از زخم جنگل‌تراشی و ویلاسازی گرفته تا زخم برداشت معادن کوهی که درپی آن کوه محو می‌شود؛
ولی زخم آن باز می‌ماند تا با ریختن زباله و پسماند به عفونت کشیده شده و تن نحیف طبیعت را رنجورتر کند. زخم ناسور برداشت معادن کوهی را این روزها بیش‌تر از همه در شرق مازندران حدفاصل شهرستان نکا تا بهشهر به‌ویژه در بالادست منطقه تاریخی گوهرتپه می‌توان دید؛ جایی که چندین کوه طی دو دهه گذشته ناپدید شدند و هم‌اکنون طمع شبانه‌روزی برای ناپدیدکردن چند کوه دیگر در جریان است. البته این نابه‌سامانی تنها محدود به ظاهر این منطقه نمی‌شود، بلکه با از بین رفتن پوشش گیاهی و جنگلی، به خطر افتادن زندگی جانوری، تخریب چشمه‌سارها و تهدید آب‌های زیرزمینی و گیاهی و همچنین ایجاد آلودگی صوتی اکوسیستم منطقه را هم در معرض تهدید قرار داده است. باید به این مشکلات گردوغبار ناشی از انفجارهای متعدد و برداشت مصالح، حمل غیراستاندارد شن و ماسه با کامیون‌های غیراستاندارد و سرریز شدن این مواد به سطح خیابان و معابرها و از بین رفتن آسفالت، تخریب مراتع و مزارع و سخت کردن شرایط زیست برای ساکنان منطقه را هم اضافه کرد. تغییر اقلیم و اکوسیستم کارشناسان معتقدند واگذاری معادن از طریق پیش مطالعه علمی و دقیق، رعایت استانداردها و دریافت استعلام از سازمان حفاظت محیط‌زیست بسیاری از نارسایی‌های موجود را از بین می‌برد و می‌توان با آینده‌نگری و حرکت در مسیر قانون از برداشت‌های بی‌رویه و بروز مشکلات جلوگیری کرد. یک کارشناس محیط‌زیست در این‌باره گفت: تبعات برداشت بی‌رویه از محیط‌زیست و منابع طبیعی به‌ویژه معادن کوهی در این منطقه بسیار زیاد است، چون شاهدیم کوه‌ها و صخره‌ها به‌راحتی عقب‌نشینی می‌کنند و گونه‌های بومی گیاهی و رستنی‌ها از بین می‌روند و موجب تغییرات اقلیم می‌شوند. مهدی کشاورزیان افزود: این‌گونه برداشت‌ها با تخریب زیستگاه و ایجاد انواع آلودگی حیات‌وحش منطقه را از بین می‌برند، به‌ویژه این‌که برخی از گونه‌های نادر پرندگان و خزندگان در صخره‌های کوه‌هایی که هر از چندگاهی ناپدید می‌شوند، لانه گزینی دارند. وی توضیح داد: یکی از مشکلاتی که در رابطه با برداشت معادن کوهی در این منطقه وجود دارد این است که با از بین رفتن کوه‌ها، چاله‌های عمیقی جای آن‌ها را می‌گیرد و این فضاها به حال خود رها شده و تبدیل به محل تخلیه انواع پسماند‌ها می‌شود. این کارشناس محیط‌زیست گفت: بدتر از همه این‌که این مکان‌ها وقتی به محل دپوی زباله تبدیل شدند محل فعالیت افرادی می‌شود که به‌دنبال جمع‌آوری پسماندهای قابل بازیافت هستند و مشاهده شده که مثلاً برای این‌که به سیم‌های داخل لاستیک‌های فرسوده خودرو دست پیدا کنند، آن‌ها را در همین محل به آتش می‌کشند و آلودگی مضاعفی ایجاد می‌کنند. وی افزود: متولیان صدور مجوز برای برداشت معادن کوهی باید هنگام صدور پروانه بهره‌برداری، الزامات تعهدآوری را برای پر کردن فضای برداشت شده با پوشش گیاهی و درختی از مالکان معادن اخذ کنند و حتی قانون‌گذاران در مجلس شورای اسلامی باید در قوانین مرتبط این الزام را به صورت جدی بگنجانند. کشاورزیان افزود: مهم‌تر از همه باید مطالعاتی انجام و در یک برنامه میان مدت گزینه‌های جایگزین به جای برداشت از معادن کوهی اندیشیده شود، چون تداوم وضعیت موجود سبب محور شدن بیش‌تر کوه‌ها در مازندران خواهد شد. تیشه بر ریشه گردشگری یک کارشناس گردشگری هم با اشاره به وجود منطقه باستانی گوهرتپه در حدفاصل شهرستان نکا و بهشهر و جایی که بیش‌ترین تعداد معادن کوهی فعال است، گفت: وجود بیش‌ترین معادن کوهی در این منطقه آن هم در حاشیه شهر تاریخی رستم‌کلا و منطقه باستانی گوهرتپه که می‌تواند به مهم‌ترین پایگاه گردشگری میراثی مازندران تبدیل شود، باعث تاسف است. محمد صالحی افزود: فعالیت این معادن شهر زیبای رستم‌کلا را به شهری آلوده با چشم‌اندازی نازیبا تبدیل کرده است و ادامه وضعیت موجود می‌تواند این مشکل را بیش‌تر کند. وی گفت: اکنون صنعت گردشگری در مازندران به رشد و بالندگی مورد نظر رسیده است و این صنعت می‌رود تا به توسعه ترسیم شده در چشم‌اندازها برسد و وجود این معادن و از بین رفتن چهره طبیعی جنگل و کوه‌ها در حاشیه جاده سراسری، آسیب جدی به بدنه گردشگری وارد می‌کند و موجب فراری دادن مسافران و گردشگران می‌شود. بر اساس آمارهای موجود تا چند سال پیش 13 معدن کوهی در یک فاصله کم‌تر از 10 کیلومتری در این منطقه وجود داشت که هم‌اکنون به هشت معدن رسیده است و این کاهش به معنای ناپدید شدن کوه‌هایی است که برداشت از آن‌ها به اتمام رسیده است و زمین سوخته تحویل شده است. برداشت از معادن کوهی در این منطقه قدمتی بیش از نیم‌قرن دارد و بعضی از معادن فعال کنونی هم دارای عمری طولانی هستند که تنها با اضافه کردن کوه‌های جدید برای ناپدید کردن ادامه فعالیت می‌دهند. کوه‌های خصوصی اعتراض به فعالیت معادن کوهی در شرق مازندران هم سابقه‌ای به درازای فعالیت این معادن دارد، اگرچه طی دو دهه گذشته با پدیدار شدن تبعات آن ازجمله ناپدید شدن کامل کوه‌ها و تبدیل جای خالی آن‌ها به محل انباشت زباله در بعضی از جاها شدت گرفته است. در همه این سال‌ها منابع طبیعی نخستین و مهم‌ترین مرجعی بود که از سوی دوستداران محیط‌زیست برای چاره‌اندیشی مورد خطاب قرار گرفته است؛ ولی آنچه مغفول مانده است این‌که بسیاری از این کوه‌های معدنی در ملک شخصی افراد واقع هستند. رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان بهشهر در این‌باره گفت: دادن مجوز برای فعالیت معادن در اختیار اداره صنعت، معدن و تجارت است و منابع طبیعی دخالتی در این زمینه ندارد و فقط به‌عنوان ناظر در بخش معادن فعالیت دارد. نقی عزیزی با اعلام این‌که این اداره هرگونه تخلف را یادآوری کرده، تذکر داده و برخورد می‌کند، افزود: بخشی از معادن مازندران در مستثنیات شخصی و زمین‌هایی است که ملک خصوصی افراد محسوب می‌شد و معادن منطقه رستم‌کلا هم دارای چنین وضعیتی است که با تغییر کاربری، مجوزهای لازم از مراجع ذی‌صلاح کسب کردند و فعالیت می‌کنند. وی گفت: با توجه به چنین وضعیتی تنها زمانی که دست‌اندازی به منابع طبیعی و عرصه‌های جنگلی صورت گیرد، ما وارد عمل می‌شویم و برخورد جدی می‌کنیم. او افزود: آنچه می‌توانیم پیشنهاد دهیم این است که مجوز برداشت از معادن به‌طور کلی و به‌ویژه در ملک شخصی باید به اهل فن داده شود و باید تلاش شود تا برداشت از معادن موجب تخریب منابع طبیعی نشود. عزیزی با اظهار این‌که توسعه و ایجاد زیرساخت‌های لازم در جامعه نیازمند مواد اولیه است، گفت: فراهم کردن این مواد اولیه نیازمند مواد پایه و معادن است که تا زمانی‌که جایگزینی برای آن نباشد لاجرم باید از معادن برداشت شود و چاره دیگری نیست؛ ولی باید اصولی باشد و استانداردها در برداشت رعایت شود. وی افزود: برداشت از معادن باید براساس قانون و حدودی که مشخص شده است باشد که در این بخش با توجه به وجود برخی نارضایتی‌ها و ایجاد فضای بصری نازیبا در حاشیه جاده سراسری بهشهر، تلاش داریم تا جلسه‌ای با معدن‌کاران برگزار و افراد را مجاب به رعایت استانداردها، حفظ منابع طبیعی، عدم دست‌اندازی در طبیعت، درختکاری و کاشت درختان پهن برگ و همیشه سبز کنیم. این مسئول گفت: اکنون برداشت از معادن به این شکل دارای مشکل و تبعات است و به نوعی می‌توان گفت پیشانی شهرستان سوراخ شده است و باید این آسیب‌دیدگی با فوریت حل و فصل شود و جایگزین مناسبی برای این تبعات ایجاد شده فراهم شود. برداشت نیم‌میلیون تنی در سال متولی اصلی معدن در کشور وزارت صنعت، معدن و تجارت و در استان و شهرستان‌ها هم ادارات تابعه این وزارتخانه هستند؛ ولی مشکل در حال حاضر نبود تعریف و تفاهم مشترک میان کارشناسان محیط‌زیست، دوستداران طبیعت، کارشناسان گردشگری و غیره با متولی اصلی در نگاه به عوارض برداشت از معادن ازجمله معدن کوهی است؛ به‌عنوان مثال رئیس اداره صنعت، معدن و تجارت شهرستان بهشهر وضعیت معادن این منطقه را مانند کارشناسانی که قبل از این اظهاراتشان در گزارش آمده سیاه نمی‌بیند و حتی معتقد است آلودگی به وسعتی که گفته می‌شود، وجود ندارد. اسماعیل هادی‌نژاد با اعلام این‌که اداره صمت نظارت همه‌جانبه بر معادن دارد، گفت: وجود برخی از مشکلات و معضلات تنها محصول وجود معادن نیست، بلکه با هر عامل دیگری هم می‌تواند این معضلات وجود داشته باشد و به نوعی وجود معادن همراه با آلودگی است و نمی‌توان به‌عنوان نمونه سر و صدا را از معادن حذف کرد، اما می‌شود با مدیریت این آلودگی‌ها را به حداقل رساند. وی افزود: هیچ معدنی با برداشت غیراصولی در شرق مازندران نداریم و کنترل دقیق بر برداشت‌های حاشیه جاده، دامنه کوه انجام می‌شود و امیدواریم هر نوع برداشت جدید، توسط مردم اطلاع‌رسانی شود تا نسبت به مجوز‌دار بودن یا نبودن آن اقدام شود. این مسئول گفت: البته برخی موارد عده‌ای خودسرانه با عنوان آبادانی محل اقدام به برداشت از معادن کوهی می‌کنند که غیرقانونی است و برخورد می‌شود. وی با مناسب توصیف کردن رویه بهره‌برداری از معادن کوهی در منطقه، توضیح داد: رویه بهره‌برداری از معادن این است که به‌صورت پلکانی باشد و هر طبقه شش تا هشت متر عرض داشته باشد و همچنین بعد از برداشت هم نسبت به پوشش گیاهی متناسب با منطقه اقدام شود. هادی‌نژاد با اذعان به این‌که در حال حاضر در بخش کاشتن پوشش گیاهی تعلل‌هایی صورت می‌گیرد، گفت: این‌که معادن سهمی در آلودگی داشته و با خود آلودگی به همراه دارند طبیعی است و لازمه وجود معدن همین آلودگی‌هاست که همواره وجود داشته و دارد و نباید از این مهم بگذریم، اما نظارت بر استانداردها و جلوگیری از افزایش آلودگی و همچنین عملکرد معادن از موارد مهمی است که توسط دستگاه‌های ذی‌ربط به‌طور مستمر انجام می‌شود. وی افزود: شاید برخی مشکلات و ضعف‌ها در بخش نظارت وجود داشته باشد؛ اما در سال‌های اخیر با توجه به تنش‌های ایجاد شده در منطقه و برخی از مشکلات وجود معادن در حاشیه جاده، تلاش‌های فراوانی در بخش نظارت انجام شده است و حتی معادن کوهی هم با دقت نظارت می‌شود. این مسئول با اعلام این‌که معادن کوهی فعال در منطقه بیش از 50 سال قدمت دارند، گفت: این معادن همچنان فعال هستند و بر اساس قانون باید بعد از اتمام برداشت شن و ماسه از معادن نسبت به درختکاری و احیای طبیعت اقدام شود که برخی به‌دلیل این‌که همچنان فعال هستند از این امر خودداری کردند که با توجه به این‌که در مسیر جاده سراسری قرار دارند؛ باید اقداماتی انجام شود تا در حین برداشت نسبت به زیباسازی طبیعت اقدام شود. رئیس اداره صنعت، معدن و تجارت شهرستان بهشهر افزود: فعالیت معادن شن و ماسه به شرط احیای محیط‌زیست و منابع طبیعی است و در نتیجه تمدید پروانه بهره‌برداری برای آن‌ها منوط به رعایت استانداردهاست. وی ادامه داد: با توجه به این‌که در شهرستان بهشهر، اکثر معادن در حاشیه جاده قرار دارند و در معرض دید عموم هستند؛ چهره‌ای زشت بر جنگل‌ها و برداشت در حاشیه معادن حاکم شده و باید نسبت به رعایت استانداردها و برداشت پلکانی و کاشت پوشش گیاهی بعد از برداشت اقدام شود. هادی‌نژاد با اشاره به این‌که این معادن همچنان فعال هستند و در حال فعالیت هستند، افزود: تلاش برای ایجاد فضای سبز مناسب تا قبل از اتمام کار و در حین کار با توجه به این‌که در جاده سراسری واقع شده‌اند از تأکیدات است. وی گفت: اگر پیمان‌کاران استانداردها را رعایت نکنند با ارائه اخطار اولیه در مراحل بعدی از ادامه فعالیت و تأیید و تمدید مجوز توسط منابع طبیعی و محیط‌زیست جلوگیری می‌شود. رئیس اداره صنعت، معدن و تجارت بهشهربا اشاره به وجود 13معدن فعال و غیرفعال در شهرستان بهشهر یادآور شد: از این تعداد، هفت معدن فعال و بقیه غیرفعال است که عمده دلایل تعطیلی و غیرفعال بودن تعارضات محلی و اختلافات شرکاست. وی افزود: رستم‌کلای شرقی و غربی بیش‌ترین معدن را در سطح شهرستان بهشهر دارد که برای دانه‌بندی شن و ماسه استفاده می‌شود و سالانه از هر معدن 80 هزارتن برداشت شن و ماسه داریم. به‌هر صورت مازندران قطب گردشگری کشور و در تمامی فصول سال، پذیرای مسافران و گردشگران است و لازم است در سایه تدبیر مسئولان، راهی برای درمان این خراش در دل طبیعت و چهره زیبای این جلوه‌های خدادی اندیشیده شود تا طبیعت جان دوباره گرفته و نفس راحت بکشد.
روزنامه سبزینه