ایرنا- صبح روز چهارشنبه ۲۷ فروردین، سرلشکر «حسین سلامی» فرمانده کل سپاه پاسداران، سرتیپ «غلامرضا سلیمانی» رییس سازمان بسیج مستضعفین، سردار «احمد عبداللهی» معاون سلامت، آموزش پزشکی و پدافند زیستی سپاه و «علیرضا جلالی» فرمانده دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله(عج) در ستاد فرماندهی کل سپاه از سامانه هوشمند تشخیص لحظه‌ای ویروس کرونا رونمایی کردند. از همان ساعات نخست این رونمایی موجی از تردیدها درباره کارایی آن، شباهتش به دستگاه سوخت یاب‌دیگر، سابقه برخی اختراعات و مخترعان چنین دستگاه‌هایی در شبکه‌های مجازی و رسانه‌ها به راه افتاد.
واکنش‌ها به رونمایی سامانه مستعان و پاسخ سپاه
تشخیص ویروس تا فاصله صدمتری، بی‌نیاز از گرفتن خون، قابلیت تشخیص سطوح و افراد آلوده، عملکرد مثبت ۸۰ درصدی در آزمایشات، تشخیص از طریق ایجاد میدان مغناطیسی و استفاده از ویروس دوقطبی درون دستگاه، کشف ویروس در عرض ۵ ثانیه، قابلیت ضدعفونی هوشمند و غربالگری توصیفات سامانه هوشمند مستعان از زبان سردار سلامی بود که از رسانه ملی پخش و در رسانه‌های مجازی با علامت‌های سوال متعدد روبرو شد.
ابتدا سخن از تشابه غیرقابل انکار این سامانه به وسیله‌ای برای کشف بنزین و جلوگیری از قاچاق سوخت مطرح شد و تعدادی از کاربران فضای مجازی تصاویر مربوط به رونمایی از سامانه‌ای کاملا مشابه با مستعان در سال ۹۶ را منتشر و حتی مخترع آن را نیز معرفی کردند. در پیشینه این شخص که ادعا شده همان سامانه سوخت‌یاب خود را با تغییرات اندکی به نام مستعان ارائه داده، دستگاه ردیاب «هر نوع ماده جامد یا مایع» با برد ۴۲ کیلومتر و مین‌یاب و فلزیاب هم دیده می‌شود. برخی کاربران فضای مجازی هم از تشابه این سامانه به دستگاهی که ارتش مصر پیش از این برای شناسایی ویروس ایدز استفاده کرده بود، اشاره کرده و واکنش مجله معتبر نیچر که آن را شرم آور خوانده بود، بازتاب دادند. برخی از کاربران هم کارایی چنین دستگاهی را با تکیه بر اصول علم ویروس شناسی مورد تردید قرار دادند.
واکنش‌های طنز و جدی و بگومگوهای توییتری با انتشار بیانیهای از انجمن فیزیک ایران وارد و غیرعلمی توصیف شدن چنین دستگاهی وارد فاز تازه‌ای شد. در بیانیه انجمن فیزیک آمده بود: «در بیان خبر اختراع تشخیص آلودگی به کرونا به عبارت‌های با ظاهر علمی مانند امواج الکترومغناطیس، دوقطبی‌های مغناطیسی و الکتریکی و دیگر عبارت‌هایی از حوزه فیزیک اشاره شده است. با وجود این‌که روش‌های تشخیص و شناسایی با استفاده از مشخصه‌های فیزیکی مواد در علم فیزیک بسیار پرکاربردند ولی دانش بشری در حال حاضر توان شناسایی و آشکارسازی ذراتی با ابعاد حدود ۱۰۰ نانومتر را از راه دور ندارد و چنین ادعایی باورناپذیر و در حد داستان‌های علمی و تخیلی است.»
حاشیه‌های این دستگاه به نشست خبری سخنگوی وزارت بهداشت هم رسید و «کیانوش جهانپور» در پاسخ به سوالی در این زمینه تصریح کرد: «اگر این دستگاه از سوی وزارت بهداشت تایید شده بود، حتما در گزارش رونمایی آن اعلام میشد. مرجع تایید وزارت بهداشت و به این دستگاه سازمان غذا و دارو تاییدیه‌ای نداده است. اگر تایید شود، مجوز تولید انبوه می‌دهیم.»
در پی بالا گرفتن شائبه‌ها پیرامون این دستگاه، آزمایشگاه مرجع سلامت سازمان غذا و دارو به عنوان مرجع تایید درباره کارایی آن تاکید کرد: «از این دستگاه خبر نداریم و آن را ارزیابی هم نکرده‌ایم؛ هر چیزی که بخواهد در سیستم آزمایشگاهی و تشخیصی ما استفاده شود، حتما باید از سوی سازمان غذا و دارو تأیید شود و وزارت بهداشت جز بر اساس شواهد و ارزیابی های دقیق نمی‌تواند اظهارنظر کند.»
«حسام الدین آشنا» مشاور رئیس جمهوری و عضو هیات نظارت بر صداوسیما در فضای مجازی هم در واکنشی توییتری به رونمایی از مستعان نوشت: «در شرایطی که جامعه هر روز با اخبار عجیب روبه رو می‌شود، از پخش رپرتاژ آگهی در بخش‌های خبری خودداری کنید و بدون تایید رسمی وزارت بهداشت، برای واکسن‌ها، داروها، کیت‌های تشخیصی و ویروس یاب‌های ابتکاری و بی‌نظیر تبلیغ نکنید».
وعده سردار شریف: به زودی فرایند تولید و قابلیت‌های مستعان تشریح می‌شود
مجموع این اظهارات و انتقاداتی که هر لحظه بیشتر میشد، روز پنجشنبه ۲۸ فروردین سردار «رمضان شریف»، سخنگوی سپاه پاسداران در واکنش به حواشی ایجاد شده، تعجب و برخی پرسش‌ها و سوالات مطرح شده پیرامون این دستاوردها را امری طبیعی و رایج دانست و گفت: «پدیده‌ها و موفقیت‌های علمی به ویژه در این سطح و آن هم دستاوردی که به گرفتاری امروز بشریت در ابتلا به بیماری کرونا مربوط می‌شود، می‌تواند مورد شبهات و تردید افکنی‌های ناآگاهانه قرار گیرد. به زودی فرآیند تولید و مختصات و قابلیت‌های فنی سامانه "مستعان" با حضور اصحاب رسانه و متخصصین تشریح می‌شود.»
ناشناخته بودن ویروس کرونا، تلاش‌ها برای مهار آن را دشوارتر از هر زمانی کرده وکارایی هر نوع اختراع و ابداعی در زمینه واکسن، دارو، ماده بهداشتی و سیستم مقابله با این بیماری با تردیدهای بسیار همراه است. در این میان سامانه مستعان ۱۱۰ برای تشخیص ویروس کرونا و قطعا با انگیزه و یا نیت کمک به حل بحران کرونا در کشور رونمایی شده است. شاید لازم بود از نهادهای علمی مانند انجمن فیزیک و سازمان‌های نظارتی مانند سازمان غذا و دارو وزارت بهداشت استعلام و یا کمک‌های لازم اخذ شود یا درباره مخترع این سامانه و پیشینه او اطلاع‌رسانی بهتری صورت گیرد. پروژه‌های علمی از این دست بیش از هر چیزی نیازمند تایید مراجع علمی و بهداشتی است تا سوءاستفادهها از شرایط موجود کمتر شود و در نتیجه هرگونه تردید و شبهه افکنی در زمینه کارایی چنین سامانه‌هایی کاهش یابد و در نهایت شاید توضیحات مسئولان و عملکرد این سامانه در آینده تردیدها را از بین برده و انتقادات را پاسخ دهد.