درحالی که پیش از این آمریکا با انتشار اسنادی رسما به انجام کودتای 28 مرداد 1332 علیه دولت دکتر مصدق و بازگرداندن محمدرضا پهلوی به تخت دیکتاتوری اعتراف کرده بود، روز گذشته جزئیات جدیدی درباره نقش انگلیس در این کودتا منتشر شد.
سایت یورونیوز روز گذشته بخش هایی از مصاحبه یک افسر اطلاعاتی انگلیسی به نام «نورمان دربی شایر»را که رئیس دفتر امور ایران در اداره جاسوسی انگلیس (MI6) در قبرس بوده است منتشر کرد. مشروح مصاحبه این افسر انگلیسی که این گفت و گو را 34 سال قبل انجام داده و حدود 27 سال پیش درگذشته قرار است در قالب مستند «کودتای ۵۳» امروز منتشر شود.
براساس گزارش یورو نیوز، «نورمان دربی شایر» در روایت خود از حوادث سال 1332 به نقش اشرف پهلوی، خواهر دوقلوی محمدرضا پهلوی در متقاعد کردن پهلوی دوم به انجام کودتا اشاره و هزینه کوتای ۲۸ مرداد را «۷۰۰ هزار پوند» اعلام کرده است. نورمان دربی شایر در سال ۱۹۹۳ از دنیا رفت. متن مصاحبه او را دو روز پیش آرشیو امنیت ملی در دانشگاه جورج واشنگتن آمریکا منتشر کرده است.
در همین حال روز گذشته روزنامه اعتماد گفت و گویی با تاریخ نویس مشهور ایران، «یرواند آبراهامیان» منتشر کرد که او در آن تاکید می کند: «هیچ کس تاکنون ادعا نکرده که دولت آمریکا بدون کمک بریتانیا کودتا را اجرا کرده است... همه شواهد از جمله اسناد آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا نشان میدهد که دولت بریتانیا نقش مهمی در کودتا بازی کرد اما این نقش تعیینکننده نبود. اسناد CIA نشان میدهد این سازمان از کمکهای MI6 استفاده کرده است اما بریتانیاییها از میزان نفوذ و منابع مالی کافی برای اجرای کودتا برخوردار نبودند و خیلی از کمک آمریکاییها برای اجرای این کودتا قدردان بودند.»
این استاد برجسته تاریخ با اشاره به کودتای 28 مرداد و شباهت ها و تفاوت های ایران در زمان کودتا و ایران پسا انقلاب می گوید:« سیاست بریتانیا در آن دوران این بود که از محاصره اقتصادی استفاده کند، در آن دوران به تحریم، محاصره اقتصادی گفته میشد... انگیزه بریتانیا این بود که با فشار اقتصادی و انزوای ایران، دولت مصدق را سرنگون کند. انگیزه دولت ترامپ در دوران اخیر هم همین است، امیدوار است تحریمها چنان فشار اقتصادی به ایران وارد کند که باعث سقوط نظام شود. اما تفاوت میان دو موقعیت، چیزی که باعث میشود شرایط کنونی تکرار کمدیوار دوران گذشته باشد، این است که در سال ۱۳۳۲ سازمانهای اطلاعاتی و امنیتی بریتانیا و آمریکا، یعنی MI6 و CIA شبکه وسیعی از نیروهای وابسته به خود را در ایران سازمان دهی کرده بودند.
بر اساس اسناد و مدارک تقریبا یکسوم از کل نمایندگان مجلس وقت توسط سازمانهای جاسوسی خارجی استخدام شده بودند، بخش عمدهای از رسانهها تحت نفوذ نیروهای آن ها و بخش عمدهای از افسران ارتش در آمریکا آموزش دیده بودند. همزمان حضور دیپلماتیک آن ها هم وسیع بود، سفارت آمریکا در ایران بزرگتر از نمایندگی دیپلماتیک هر کشور دیگر در تهران بود. معمولا تصور میشود که حضور آمریکا در ایران بعد از سال ۱۳۳۲ آغاز شد اما بین سالهای ۱۳۳۱ و ۱۳۳۲ حضور آمریکاییها در ایران به شدت افزایش یافته بود. در نتیجه این نفوذ، شبکه گستردهای از نیروها، مزدوران و مقامات وجود داشتند که میتوانستند کودتایی را علیه دولت وقت عملیاتی کنند اما در موقعیت کنونی این نفوذ کاملا از بین رفته است، چنین حضور دیپلماتیک و امنیتی دیگر وجود ندارد.»