عراق، قربانی نوعی نزاع طایفه ای – قومی است/ فضای سیاسی عراق بزودی آرام نمی شود

چند روز قبل پارلمان عراق صحنه درگیری لفظی بین نمایندگان این کشور بود. درگیری ها هنگامی آغاز شد كه اسامی نمایندگان كرد بر روی صندلی ها توسط برخی ها شكسته شد و این موضوع مورد اعتراض كردها قرار گرفت و به دنبال آن یكی از نمایندگان كرد، یك بطری خالی به سمت عالیه نصیف پرتاب كرد. نمایندگان كرد برخوردهای پیش آمده را توهین به خود تلقی كرده و به دنبال آن، از رئیس جمهور عراق فدرال، دکتر فواد معصوم دعوت كردند، برای تصمیم گیری درباره كابینه به پارلمان بیاید. آنها معتقدند كه طبق قانون اساسی رئیس جمهوری می تواند دستور انحلال دولت را صادر كند.

در عین حال سلیم الجبوری نیز به دنبال بالا گرفتن تنش ها ، جلسه را معلق گذاشت و یك ساعت تنفس اعلام كرد و در همین حین خواست كه فواد معصوم ، در جلسه ای با حضور سران فراكسیون ها در پارلمان حاضر شود.تحصن كنندگان كه تعدادشان 160 تن فراتر رفته بود، خواستار بركناری روسای سه گانه شدند. تحصن تا امروز همچنان ادامه دارد.

پژوهشگر تاریخ معاصر و نویسنده خاطرات رسمی جلال طالبانی در گفت و گو با تابناک در بررسی شرایط کنونی مجلس عراق و دلایل این درگیری ها می گوید: این روزها عراق قربانی نوعی نزاع طایفی - قومی (ethnic crisis) است که سابقه تاریخی بسی طولانی دارد و به این زودی ها هم به خط آخر نمی رسد و شاید رفتار سیاسی - امنیتی سنی ها از ایام سلطه تا فروپاشی بعث از حکومت  (Ba'ath) و رفتن صدام حسین (2003) موجب ان بحران های اجتماعی - سیاسی بوده است. و نوعی شکنندگی ساختار سیاسی عراق پدید آمده که این  وضعیت عراق را به خطر انداخته است.

عرفان قانعی فرد در ادامه افزود: کردها و شیعیان بارها و بارها تحت تجاوز و ظلم های آشکار ( انفال، بمباران شیمیایی ، قتل وعام و .. ) قرار گرفته اند و در این روزها هم کُردها نقشی سلبی و منفی ندارند اما اختلافات شیعه - سنی (Shia–Sunni) هنوز هم مهمترین بحران امنیتی - سیاسی عراق است. گرچه اقلیم کردستان عراق هم مدتهاست نه رئیس اقلیم دارد و نه رئیس پارلمان و....و حزب بارزانی هم مدعی استقلال یا  همەپرسی برای اعلام استقلال است که خود این امر، ایجاد آشوب در کشور و ایجاد ناامنی است.

مترجم کتاب «سیاست کردها در خاورمیانه» که از نزدیک شاهد درگیری های پارلمانی روزهای اخیر عراق است،همچنین تاکید کرد: از روزگارانی نه چندان دور که جلال طالبانی - پس از حرکت ساواک ایران در کردستان عراق (1961-1975) رهبری جنبش آزادیخواهی و معاصر کردهای عراق را برعهده داشت ( از 1975 تا 1992) و بعدها هم در ایام ریاست جمهوری (2005-2014)؛ همواره حزب او - اتحادیه میهنی کردستان عراق (PUK) -  پناهگاه معارضین عراقی و خصوصا شیعیان بود و شخص دکتر فواد معصوم هم از همان ایام - به عنوان یار و دوست دلسوز مام جلال - رابطه با معارضین و اپوزیسیون عرب عراقی را برعهده داشت و چه بسیار از چهره های اپوزیسیون عرب شیعه عراقی از همان دهه 1980 با دکتر فوادمعصوم و افکار او، آشنایی داشته و دارند.

همچنین این پژوهشگر تاریخ معاصر بیان کرد: رابطه جدید جمهوری اسلامی ایران با قسمت اعظم کردهای عراق - پس از 1357 - توسط دکتر فواد معصوم ساخته و پرداخته شده است. زیرا ورشکسته های سیاسی قرارداد الجزایر ( 1975) که عامل موساد و ساواک در حرکت کردی عراق بودند و در کرج می زیستند و بعدها هم عامل بعث و صدام شدند؛ کارشان ایجاد اختلاف میان کردهای عراق و جمهوری اسلامی بود که البته بعدها، در جنگ ایران و عراق (1359-1367) همگی همکار جمهوری اسلامی علیه صدام حسین بودند.

عرفان قانعی فرد اضافه کرد: امروز هم برای اکثر ناظران سیاسی و کارشناسان، مشهود است که غیاب مام جلال از صحنه سیاست عراق به علت کسالت، باعت شد که توازن قوا (balance of power) در کشور عراق و نیز اقلیم کردستان عراق به هم بریزد اما دکتر فواد، همان شیوه عامل و سیاست مام جلال طالبانی را در پی گرفته و معتقد است که  امروزه روز هم" با تحصن در مجلس و اعتصاب در وزارتخانه ها دردی دوا نمی شود " و همگان را به میز گفتگو تشویق می کند. این همان شیوه عملکرد ، سیاست و نگرش مام جلال بوده است. رئیس جمهورفعلی عراق فدرال؛ بیشتر از همگان نزاع میان شیعه  و سنی و کردها را می داند و با تاریخ نزاع ها آشناست و در صحنه سیاسی عراق هم، توازن قوا را بیشتر از پیش ترجیح می دهد تا دوباره عراق بتواند از مخمصه امنیتی (Security dilemma) یا تنگنای ضد امنیت عراق رهایی یابد و بحران های چالش زا دور شود.

وی ادامه داد: گرچه کردها امروزه دیگر در نظام سیاست بغداد، چیزی در دست ندارند و در کابینه هم موقعیتی بسیار متزلزل دارند. در پارلمان بغداد هم احساسی - هیجانی عمل می کنند. و در بازی سهمیه بندی حزبی، قومی و طائفەای، سودی به دست نمی آورند و مواضع ملی گرانه و باور به یکپارچگی عراق هم در بین برخی جریان های کُردی به نوعی ناسزا شبیه است.. هرچند کردها دارای مهم ترین مرکز ضد ترور (counterterrorism)  هستند که جامعه جهانی هم به آن معترف است و در مقابل داعش (ISIS) هم جانفشانی کرد اما وضعیت سیاسی کردها، بشدت آسیب پذیر و نامتجانس است.

قانعی فرد گفت: اما همگان از تغییرات گسترده سیاسی در عراق سخن می رانند ولی در واقع؛ عراق هرچند دچار تزلزل ساختار سیاسی است اما شاید تغییرات ساختاری چندان گسترده نباشد و در سیستم سیاسی تا حدی معیین و کنترل شده، مهره هایی تغییر می کند اما تغییرات سیاسی عمیق و ریشه دار در عراق فعلی چندان ممکن نیست.  همین چند روز پیش در کنگره مهم دیدار سلیمانی (Sulaimani Forum) که به همت دکتربرهم احمد صالح(Barham Salih) از سیاست‌مداران کُرد عراق و عضو حزب اتحاد میهنی کردستان در دانشگاه آمریکایی سلیمانیه(AUIS) برگزار شد؛ کنت پولاک (Kenneth Pollack) و فریدمن (Thomas Friedman) هم ؛ همین سخنان را بیان داشتند.

نویسنده کتاب «کُردها، دیپلماسی ، قدرت» در ادامه، ابراز داشت: سیستم اداری - سیاسی عراق چندان مدرن نبوده و نیست و با عقلانیت جامعه عراق هماهنگ و تنظیم شده است و ترمیم ساختار سیاسی کشوری از هم گسیخته که گرفتار تروریسم هم هست، چندان امر ساده ای نبوده و نیست و کردستان عراق هم وضعیتی قبیله ای - عشیره ای دارد. همین بارزانی چند روز پیش اظهار داشته است که اگر ما در سلطه و قدرت نباشیم، کردستان را به حمام خون تبدیل می کنیم ! و این خود تهدیدی برای نظام دو اداره ای در کردستان عراق است. قبیله ای سنتی که می خواهد فقط و فقط در رهبری و سلطه باشد و مابقی مردم هم مطیع و گوش به فرمان. بنابراین با این شیوه قرن های 17-18 نمی توان در عصر سده 21 حمکرانی کرد.

این پژوهشگر تاریخ معاصر همچنین تاکید کرد: به هرحال امروز در زمان مهمترین تحولات سیاسی امروز عراق با تشویق ریاست جمهوری، جناب دکتر فواد معصوم، حفظ منافع ملی عراق و تمامیت ارضی کشور و ثبات کشور در سرلوحه کار قرار گفته است تا همه جریان های سیاسی بتوانند روابط جدید و عمیق تری را با کشورهای همسایه داشته باشند که از سرریز شدن (spillover) ترور و ناامنی به آن مناطق هم جلوگیری شود. گرچه برخی از ورشکسته های سیاسی کرد و یا سنی ها هم چشم و گوششان به میت ترکیه (MIT) و رئاسة الاستخبارات العامة عربستان است.

قانعی فرد می گوید: آمریکا و روسیه و ایران هم در مورد ابتکار عقلانی و حکیمانه دکتر فواد معصوم اشتراک نظر دارند که با میز گفتگو و تفاهمات سیاسی و بحث در پارلمان،  می توان این بُحران سیاسی را چاره کرد و فواد معصوم شاید بتواند چاره درد یا علاج واقعه را  در دست داشته باشد و نقش تاریخی مهمی در این زمینه ایفا کند. قافله اصلاحات و تغییرات در عراق، نیازمند تفکر ریشه ای و زمینه فراهم شده برای تغییرات است و با شعار و رسانه و تهدید و جنجال هم چیزی رخ نمی دهد.