سال‌هاست که ديگر مهاجرت از روستا به شهرهاي بزرگ پديده عجيبي نيست. دشواري‌هاي زندگي در روستا از بيکاري تا خشکسالي و آلودگي هوا از طرفي و تمرکز امکانات در شهرهاي بزرگ از‌سوي‌ديگر، روستاييان را مجاب مي‌کند که ادامه زندگي خود را در شهر سپري کنند.
تابناک اصفهان- به گزارش سلامت نیوز، وقایع اتفاقیه نوشت: اگرچه بسياري از روستاييان پس از مهاجرت موفق به زندگي در مرکزيت شهر نخواهند بود اما براي فرار از موقعيت قبلي به زندگي در حاشيه شهر قناعت مي‌کنند. خالي‌شدن روستاها از سکنه، علاوه بر ضربه‌هاي عميقي که به کشاورزي وارد کرده، با شکل‌دهي حلبي‌آبادها در کنار شهرهاي بزرگ به افزايش آسيب‌هاي اجتماعي نيز دامن زده است. بااين‌حال، پيش‌بيني مي‌شود با بي‌توجهي و عدم رسيدگي لازم به روستا، آمار مهاجرت از روستا به روند سعودي خود ادامه دهد. در سال‌هاي اخير استان‌هاي خوزستان، کرمانشاه، لرستان و سيستان‌وبلوچستان، بيشترين تعداد جمعيت را بر اثر مهاجرت از دست داده‌اند و در مقابل استان‌هاي تهران، البرز و اصفهان پذيراي بيشترين مهاجر بوده‌اند. آمارها نشان مي‌دهد که استان‌هاي مرزي، بيشترين تمايل را در طی سال‌ها براي نزديک‌شدن به مرکز داشته‌اند. بيکاري در استان کرمانشاه و کردستان، خشکسالي و گردوغبار در سيستان‌وبلوچستان و بحران ريزگرد‌ها در خوزستان، مهم‌ترين عوامل مهاجرت مردم اين استان‌هاست.
مشکلات اقتصادي، کبود امکانات
مهاجرت، تصميم يک‌شبه‌اي نيست. همه آنهايي که از روستا به شهر مهاجرت کرده‌اند، يک‌شبه بار‌و‌بنديل نبسته‌اند و راهي جاده نشده‌اند. مهاجرت در بسياري از موارد به اجبار انجام مي‌شود. اين مهاجران هم در مبدا و هم در مقصد، مسائل و مشکلاتي از جمله بروز نابساماني‌هاي متعدد ناشي از فشار بر منابع و امکانات محدود جوامع شهري، بيکاري و کم‌کاري، کمبود فضاي زيستي و آموزشي، آلودگي هوا و محيط‌زيست، سالخوردگي و زنانه‌شدن نيروي کار کشاورزي، تخليه روستاها را به وجود مي‌آورند. درحال‌حاضر، 70 درصد جمعيت ايران در شهرها زندگي مي‌کنند. مديرکل امور روستايي استانداري کردستان در مورد وضعيت مهارجرت روستایيان به شهرها در استان کردستان مي‌گويد: مشکلات اقتصادي، مهم‌ترين علت مهاجرت روستاييان به شهرهاست و نبود درآمد کافي، نبود شغل، فرار از بيکاري و تأمين معيشت خانواده، اين قشر را وادار به مهاجرت مي‌کند. کوروش مرادي مي‌گويد: سن مهاجرت معمولا بين 15 تا 30 سال است و در صورت ادامه اين روند، تعداد افراد کهنسال در روستاها افزايش مي‌يابد. او يکي ديگر از عوامل مهاجرت را دستمزد پايين کار در روستاها و افزايش آن در شهرها مي‌داند: تا زماني که اين روند ادامه دارد، نمي‌توان از مهاجرت ممانعت به عمل آورد.
نبود زيرساخت‌هاي مناسب در روستاها ازجمله جاده، مدرسه، اشتياق روستاييان به آموزش فرزندان در مقاطع بالاتر، چشم و همچشمي و وجود‌نداشتن امکانات اجتماعي ازجمله سالن‌هاي ورزشي و مکان‌هاي تفريحي در شهرها، از عوامل اجتماعي مهاجرت است. عدم امکان استفاده از زمينهاي کشاورزي تا عمق پنج کيلومتري از نقطه صفر مرزي و وجود مين و مکان‌هاي پاکسازي‌نشده، سالانه مشکلاتي را براي بچه‌هاي روستاهاي مرزي، مانند نقص عضو به وجود مي‌آورد که ازجمله عوامل سياسي مهاجرت تلقي مي‌شود. محققان معتقدند ضعف بنيان‌هاي محيط طبيعي و منابع توليد کشاورزي، همچون محدوديت و کمبود آب، محدوديت خاک و زمين به تناسب جمعيت روستايي به همراه روش‌هاي آبياري نادرست و همچنين عدم آموزش و ترويج در بخش کشاورزي، بيکاري اعم از بيکاري آشکار، پنهان و کم‌کاري و درنهايت کمبود امکانات زيربنايي و خدمات رفاهي از عوامل عمده مؤثر بر مهاجرت‌هاي روستايي است. افزون بر اين، وجود بخش خدمات در شهر به‌ويژه در قسمت ساختمان، امکان دستيابي به درآمد بيشتر، ادامه تحصيل و بهره‌مندي از ساير خدمات رفاهي، جاذبه‌اي در شهرها ايجاد کرده و مهاجرت روستانشينان به شهرها را تشديد کرده است.
شيب تند کاهش جمعيت روستايي
غلامرضا کاتب، دبير هيأت‌رئيسه مجلس شوراي اسلامي، افزايش مهاجرت از روستاها و کاهش جمعيت روستايي را چالش مهمي مي‌داند. او به مهر مي‌گويد: هم‌اکنون سهم جمعيت روستايي کشور به ۲۵ درصد رسيده و با شيب تندي رو به کاهش است که اين مسئله، يک چالش جدي محسوب مي‌شود. سهم جمعيت روستاها که بزرگ‌ترين مولد اقتصاد کشور هستند، به‌شدت رو به کاهش بوده و متأسفانه اين خطري بوده که تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است. به گفته او بايد شرايط ايجاد شود تا اين روند کاهش جمعيت در روستاها متوقف شود زيرا بزرگ‌ترين مولد واقعي اقتصاد، روستاييان هستند و علاوه بر آن، مهاجرت روستاييان به شهرها، آسيب‌هاي اجتماعي به همراه دارد و بر نرخ حاشيه‌نشيني کشور افزوده خواهد شد. آنچه روستاييان از آن به‌عنوان مهم‌ترين دليل مهاجرت خود نام مي‌برند، بيکاري در روستا‌هاست. نرخ بيکاري به‌ويژه در روستاها به اندازه‌اي بالاست که در روزهاي اخير و نزديک‌شدن به انتخابات رياست‌جمهوري، وعده‌هاي ايجاد اشتغال را بارها ازسوي نامزدهاي رياست‌جمهوري براي جلب آرای مردم شنيده‌ايم. کاتب اما معتقد است که تنها متولي ايجاد اشتغال در کشور دولت نيست. او مي‌گويد: متولي اشتغال تنها دولت نيست بلکه همه قواي کشور هستند و اگر عزم ملي در کشور شکل نگيرد و همه دست در دست هم ندهيم و تنها به شعار بي‌عمل بسنده کنيم، راه به جايي نخواهيم برد. طبق قانون برنامه ششم توسعه، بايد سالانه حدود يک ميليون شغل در کشور ايجاد شود. به گفته کاتب اينکه برخي انتظار دارند يک‌شبه و توسط يک نفر بتوان مشکل اشتغال کشور را حل کرد، نه حرف درستي است و نه منطق آن را مي‌پذيرد.
مهاجرت معکوس
افزايش مهاجرت به شهر، شکل ديگري از مهاجرت را هم به وجود آورده که در اين پديده اقشاري که در دهه‌هاي گذشته مطابق مدل کلاسيک مهاجرت به شهرهاي بزرگ به‌ويژه تهران مهاجرت کرده‌اند، اکنون پس از دوران بازنشستگي يا هر اتفاق ديگري با يک نوستالژي بازگشت مواجه شده‌اند. ابراهيم رزاقي، مدرس اقتصاد دانشگاه تهران مي‌گويد: آنها پس از گذشت دهه‌ها زندگي و ذوب‌شدن در زندگي تهراني (شهري)، ميل شديدي به بازگشت به ريشه‌هاي فرهنگي و زماني گذشته را دارند و اغلب با احداث خانه‌هايي تقريبا متفاوت از خانه‌هاي روستايي، به زندگي در روستا مي‌پردازند اما متأسفانه مهاجرت معکوس در ايران بسيار کم صورت مي‌گيرد و خانواده‌هايي هم که خانه‌اي در روستا براي خود ساخته‌اند، معمولا براي گذراندن تعطيلات آخر هفته خود از آن استفاده مي‌کنند. به گفته اين استاد دانشگاه، نزديک‌ترين پيامد پديده مهاجرت معکوس از شهر به روستا، ورود سبک زندگي شهري به زندگي روستايي است. اين شهريان تازه‌وارد با خود فرهنگ، آداب، عادات و سبک رفتاري خاصشان را وارد فرهنگ روستا مي‌کنند که اين خود موجب چندگانگي فرهنگ و هويت و ايجاد تناقض فرهنگي مي‌شود. روستا پر مي‌شود از افرادي که زياد به يکديگر شبيه نيستند. شهرياني که به روستا مهاجرت مي‌کنند، الگوي مصرف شهري هم دارند. در سال‌هاي اخير تلاش‌هايي شده تا همزمان با افزايش مهاجرت از روستا، مهاجرت معکوس هم رونق پيدا کند. در اين مورد، اولين و مهم‌ترين زمينهاي که بايد ايجاد شود، مسئله حمل‌ونقل است. ابراهيم رزاقي مي‌گويد براي پيشرفت مهاجرت معکوس لازم است حمل‌ونقل ريلي و ارزان که قيمت پايين و کمترين آلودگي را دارد، در اختيار مردم قرار بگيرد. يکي ديگر از مهم‌ترين زمينه‌هايي که بايد به‌وجود بيايد، امکانات بهداشت و درمان است. تهران ميزبان بهترين و بيشترين پزشک در سطح کشور است و بسياري از مردم حتي از روستاها و شهرستان‌ها و شهرهاي پيشرفته ديگر مجبورند براي درمان به تهران بيايند. ايجاد شغل در شهرستان‌ها و روستاها، يکي از مشوق‌هاي مردم براي مهاجرت به شهر و ديار خود است.
مشکلات اقتصادي، کبود امکانات
مهاجرت، تصميم يک‌شبه‌اي نيست. همه آنهايي که از روستا به شهر مهاجرت کرده‌اند، يک‌شبه بار‌و‌بنديل نبسته‌اند و راهي جاده نشده‌اند. مهاجرت در بسياري از موارد به اجبار انجام مي‌شود. اين مهاجران هم در مبدا و هم در مقصد، مسائل و مشکلاتي از جمله بروز نابساماني‌هاي متعدد ناشي از فشار بر منابع و امکانات محدود جوامع شهري، بيکاري و کم‌کاري، کمبود فضاي زيستي و آموزشي، آلودگي هوا و محيط‌زيست، سالخوردگي و زنانه‌شدن نيروي کار کشاورزي، تخليه روستاها را به وجود مي‌آورند. درحال‌حاضر، 70 درصد جمعيت ايران در شهرها زندگي مي‌کنند. مديرکل امور روستايي استانداري کردستان در مورد وضعيت مهارجرت روستایيان به شهرها در استان کردستان مي‌گويد: مشکلات اقتصادي، مهم‌ترين علت مهاجرت روستاييان به شهرهاست و نبود درآمد کافي، نبود شغل، فرار از بيکاري و تأمين معيشت خانواده، اين قشر را وادار به مهاجرت مي‌کند. کوروش مرادي مي‌گويد: سن مهاجرت معمولا بين 15 تا 30 سال است و در صورت ادامه اين روند، تعداد افراد کهنسال در روستاها افزايش مي‌يابد. او يکي ديگر از عوامل مهاجرت را دستمزد پايين کار در روستاها و افزايش آن در شهرها مي‌داند: تا زماني که اين روند ادامه دارد، نمي‌توان از مهاجرت ممانعت به عمل آورد.
نبود زيرساخت‌هاي مناسب در روستاها ازجمله جاده، مدرسه، اشتياق روستاييان به آموزش فرزندان در مقاطع بالاتر، چشم و همچشمي و وجود‌نداشتن امکانات اجتماعي ازجمله سالن‌هاي ورزشي و مکان‌هاي تفريحي در شهرها، از عوامل اجتماعي مهاجرت است. عدم امکان استفاده از زمينهاي کشاورزي تا عمق پنج کيلومتري از نقطه صفر مرزي و وجود مين و مکان‌هاي پاکسازي‌نشده، سالانه مشکلاتي را براي بچه‌هاي روستاهاي مرزي، مانند نقص عضو به وجود مي‌آورد که ازجمله عوامل سياسي مهاجرت تلقي مي‌شود. محققان معتقدند ضعف بنيان‌هاي محيط طبيعي و منابع توليد کشاورزي، همچون محدوديت و کمبود آب، محدوديت خاک و زمين به تناسب جمعيت روستايي به همراه روش‌هاي آبياري نادرست و همچنين عدم آموزش و ترويج در بخش کشاورزي، بيکاري اعم از بيکاري آشکار، پنهان و کم‌کاري و درنهايت کمبود امکانات زيربنايي و خدمات رفاهي از عوامل عمده مؤثر بر مهاجرت‌هاي روستايي است. افزون بر اين، وجود بخش خدمات در شهر به‌ويژه در قسمت ساختمان، امکان دستيابي به درآمد بيشتر، ادامه تحصيل و بهره‌مندي از ساير خدمات رفاهي، جاذبه‌اي در شهرها ايجاد کرده و مهاجرت روستانشينان به شهرها را تشديد کرده است.
شيب تند کاهش جمعيت روستايي
غلامرضا کاتب، دبير هيأت‌رئيسه مجلس شوراي اسلامي، افزايش مهاجرت از روستاها و کاهش جمعيت روستايي را چالش مهمي مي‌داند. او به مهر مي‌گويد: هم‌اکنون سهم جمعيت روستايي کشور به ۲۵ درصد رسيده و با شيب تندي رو به کاهش است که اين مسئله، يک چالش جدي محسوب مي‌شود. سهم جمعيت روستاها که بزرگ‌ترين مولد اقتصاد کشور هستند، به‌شدت رو به کاهش بوده و متأسفانه اين خطري بوده که تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است. به گفته او بايد شرايط ايجاد شود تا اين روند کاهش جمعيت در روستاها متوقف شود زيرا بزرگ‌ترين مولد واقعي اقتصاد، روستاييان هستند و علاوه بر آن، مهاجرت روستاييان به شهرها، آسيب‌هاي اجتماعي به همراه دارد و بر نرخ حاشيه‌نشيني کشور افزوده خواهد شد. آنچه روستاييان از آن به‌عنوان مهم‌ترين دليل مهاجرت خود نام مي‌برند، بيکاري در روستا‌هاست. نرخ بيکاري به‌ويژه در روستاها به اندازه‌اي بالاست که در روزهاي اخير و نزديک‌شدن به انتخابات رياست‌جمهوري، وعده‌هاي ايجاد اشتغال را بارها ازسوي نامزدهاي رياست‌جمهوري براي جلب آرای مردم شنيده‌ايم. کاتب اما معتقد است که تنها متولي ايجاد اشتغال در کشور دولت نيست. او مي‌گويد: متولي اشتغال تنها دولت نيست بلکه همه قواي کشور هستند و اگر عزم ملي در کشور شکل نگيرد و همه دست در دست هم ندهيم و تنها به شعار بي‌عمل بسنده کنيم، راه به جايي نخواهيم برد. طبق قانون برنامه ششم توسعه، بايد سالانه حدود يک ميليون شغل در کشور ايجاد شود. به گفته کاتب اينکه برخي انتظار دارند يک‌شبه و توسط يک نفر بتوان مشکل اشتغال کشور را حل کرد، نه حرف درستي است و نه منطق آن را مي‌پذيرد.
مهاجرت معکوس
افزايش مهاجرت به شهر، شکل ديگري از مهاجرت را هم به وجود آورده که در اين پديده اقشاري که در دهه‌هاي گذشته مطابق مدل کلاسيک مهاجرت به شهرهاي بزرگ به‌ويژه تهران مهاجرت کرده‌اند، اکنون پس از دوران بازنشستگي يا هر اتفاق ديگري با يک نوستالژي بازگشت مواجه شده‌اند. ابراهيم رزاقي، مدرس اقتصاد دانشگاه تهران مي‌گويد: آنها پس از گذشت دهه‌ها زندگي و ذوب‌شدن در زندگي تهراني (شهري)، ميل شديدي به بازگشت به ريشه‌هاي فرهنگي و زماني گذشته را دارند و اغلب با احداث خانه‌هايي تقريبا متفاوت از خانه‌هاي روستايي، به زندگي در روستا مي‌پردازند اما متأسفانه مهاجرت معکوس در ايران بسيار کم صورت مي‌گيرد و خانواده‌هايي هم که خانه‌اي در روستا براي خود ساخته‌اند، معمولا براي گذراندن تعطيلات آخر هفته خود از آن استفاده مي‌کنند. به گفته اين استاد دانشگاه، نزديک‌ترين پيامد پديده مهاجرت معکوس از شهر به روستا، ورود سبک زندگي شهري به زندگي روستايي است. اين شهريان تازه‌وارد با خود فرهنگ، آداب، عادات و سبک رفتاري خاصشان را وارد فرهنگ روستا مي‌کنند که اين خود موجب چندگانگي فرهنگ و هويت و ايجاد تناقض فرهنگي مي‌شود. روستا پر مي‌شود از افرادي که زياد به يکديگر شبيه نيستند. شهرياني که به روستا مهاجرت مي‌کنند، الگوي مصرف شهري هم دارند. در سال‌هاي اخير تلاش‌هايي شده تا همزمان با افزايش مهاجرت از روستا، مهاجرت معکوس هم رونق پيدا کند. در اين مورد، اولين و مهم‌ترين زمينهاي که بايد ايجاد شود، مسئله حمل‌ونقل است. ابراهيم رزاقي مي‌گويد براي پيشرفت مهاجرت معکوس لازم است حمل‌ونقل ريلي و ارزان که قيمت پايين و کمترين آلودگي را دارد، در اختيار مردم قرار بگيرد. يکي ديگر از مهم‌ترين زمينه‌هايي که بايد به‌وجود بيايد، امکانات بهداشت و درمان است. تهران ميزبان بهترين و بيشترين پزشک در سطح کشور است و بسياري از مردم حتي از روستاها و شهرستان‌ها و شهرهاي پيشرفته ديگر مجبورند براي درمان به تهران بيايند. ايجاد شغل در شهرستان‌ها و روستاها، يکي از مشوق‌هاي مردم براي مهاجرت به شهر و ديار خود است.