این روزها تیم بزرگی ازمؤلفان،حروف‌چین‌ها،هنرمندان و کارگران چاپخانه دست به دست هم و گاه با فعالیتی شبانه‌روزی در تلاشند تا ۱۲۴ میلیون جلد کتاب درسی ابتدای مهر روی میز دانشآموزان باشد. در این گزارش روایتی از این ماجرا را بخوانید.
کتابهای درسی هر سال اول مهر به دست دانشآموزان می‌رسند و 9 ماه همراه هر روز آنها در پشت نیمکت‌های کلاس درس هستند، اما این کتاب‌ها برای رسیدن به دست دانشآموزان چه مراحلی را پشت سر می‌گذارند و چه افرادی برای تولید کتابهای درسی فعالیت می‌کنند؟
چاپخانه کتابهای درسی برای نخستین بار میزبان جمعی از خبرنگاران بود تا مراحل آماده‌سازی کتب درسی از تدوین محتوا تا چاپ و رسیدن آن به دست دانشآموزان مشخص شود تا جمعیت 13 میلیونی دانشآموزان کشور بدانند که تهیه هر جلد کتاب درسی چه مراحل دشواری را پیش رو دارد.
این روزها جمعیت زیادی برای آماده‌شدن کتب درسی و رساندن آن به دست دانشآموزان در ابتدای مهر در تلاش هستند و این تلاش‌ها در اکثر مواقع رنگ فعالیت شبانه‌روزی را به خود میگیرد.
این روزها، کارشناسان بسیاری در طبقات بالایی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در خیابان کریمخان تهران سخت مشغول تلاشند، تلاشی برای آماده‌سازی محتوای کتابهای درسی تا پس از تهیه محتوا، چاپخانه کتابهای درسی مشغول به کار شود و بر اساس همکاری تنگاتنگ تیمی متشکل از مؤلفان، کارشناسان، حروف‌چین‌ها، هنرمندان و کارگران و مسئولان چاپخانه، کتابهای درسی از 15 شهریور در استان‌های کشور توزیع شود.
طبق گفته‌های لیدا نیک‌روش مدیرکل چاپ و توزیع کتب درسی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، دفاتر تألیف وظیفه تهیه محتوای کتابهای درسی را برعهده دارند و اداره نشر نیز وظیفه چاپ و توزیع را انجام می‌دهد.
حالا تیم آماده‌سازی محتوای کتابهای درسی مستقر در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، میزبان خبرنگاران هستند تا از روزنه گزارش‌های آنها، دانشآموزان، خانواده‌ها و معلمان بدانند که تهیه هر عنوان کتاب درسی یا به عبارتی بهتر آماده‌سازی 124 میلیون جلد کتاب درسی در 980 عنوان برای سال تحصیلی جدید چه مراحلی را پیش رو دارد؟
یکی از نکات جالبی که در بازدید از دفاتر تالیف کتب درسی توجه را جلب می‌کند، ارائه محتوای دست‌نویس مؤلفان به تیم آماده‌سازی کتب درسی است که طبق اعلام کارشناسان، برخی از این دست نوشته‌ها حتی از دست خط پزشکان نیز ناخواناتر است شاید به همین دلیل است که گاه یک کتاب جدیدالتألیف تا 7 بار توسط بازخوان‌ها مورد مطالعه و بررسی قرار میگیرد تا با آنچه که مدنظر مؤلف است، هماهنگی داشته باشد.
طبق گفته‌های نیک‌روش، امسال دفاتر تألیف پس از تهیه یک صفحه از محتوای کتابهای درسی آن را بر روی سایت قرار می‌دادند تا همکاران نظرات خود را اعلام کنند پس از آن کتاب‌ها اصلاح می‌شد یعنی در حین آماده‌سازی نظرات همکاران نیز جمع‌آوری می‌شد.
هر کتاب جدیدالتألیف یک مدیر هنری نیاز دارد. برخی مراحل آماه‌سازی کتب درسی در درون سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی انجام و برخی فعالیت‌ها نیز برون‌سپاری می‌شود.
پس از تأیید نهایی محتواهای تهیه شده توسط مؤلفان، مطالب برای حروف‌چینی ارسال می‌شود. پس از پایان حروف‌چینی کار صفحه‌آرایی کتابهای درسی آغاز می‌شود و گاه برای آماده‌سازی به موقع کتابهای درسی، تیم مربوطه تا پاسی از شب به فعالیت خود ادامه می‌دهند.
نیک‌روش، مدیرکل چاپ و توزیع کتب درسی می‌گوید: برخی کتاب‌ها مانند ریاضی یا کتاب‌هایی که تصاویر زیادی دارند، زمان زیادی برای آماده‌سازی نیاز دارند. برای آماده‌سازی یک کتاب یعنی از زمانی که محتوا توسط مؤلف تهیه می‌شود تا ارائه آن به چاپخانه دو تا سه هفته زمان نیاز است.
پس از طی این مراحل و آماده‌سازی کتابهای درسی برای ارسال به چاپخانه، یک بار دیگر مؤلفان آن را بررسی کرده و تأیید می‌کنند همچنین واحد نمونه‌خوانی متون را مطالعه و بررسی می‌کنند تا مشخص شود در مراحل حروف‌چینی آن چه که مدنظر مؤلف بوده رعایت شده است یا خیر.
طبق اعلام کارشناسان واحد نمونه‌خوانی، کتابهای بدون تغییر 4 بار و کتاب‌هایی که تغییر کرده‌اند 7 بار خوانده می‌شوند تا مغایرتی میان محتوای تهیه شده با متن مدنظر مؤلف وجود نداشته باشد.
** گروه هنری
گروه هنری تیمی است که مسئولیت طراحی تصاویر کتابهای درسی را بر عهده دارد. برخی از اعضای این تیم خارج از سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی هستند، این هنرمندان کارهای خود را به تیم هنری سازمان پژوهش ارائه می‌کنند و در صورت تأیید از آنها استفاده می‌شود. انتخاب حروف‌چین و صفحه‌آرا نیز توسط تیم هنری انجام می‌شود که این افراد با یک مدیر هنری کار را شروع و تا پایان ادامه می‌دهند.
طبق گفته‌های مدیر واحد هنری، 20 تصویرگر، حروف‌چین، عکاس و رسام در این گروه فعالیت می‌کنند.
وی معتقد است که رسالت کتب درسی این است تا آن چیزی که باید باشد را ارائه دهند و نباید با توجه به شخصیت‌های کارتونی که قهرمان دانشآموزان است، اقدام به طراحی تصاویر کتابهای درسی کرد بلکه تصاویر کتابهای درسی می‌توانند نقش فرهنگ‌سازی و آشنایی دانشآموزان با شخصیت‌ها و قهرمانان داخلی را ایفا کنند.
** چاپخانه کتابهای درسی
مرحله پیش از چاپ
فرآیند چاپ سه مرحله پیش از چاپ، چاپ و پس از چاپ را شامل می‌شود که بخش پیش از چاپ از مرحله حروف‌چینی آغاز می‌شود. در بخش حروف‌چینی می‌توان فونت محتوای کتابهای درسی را از 4.5 تا 12 تغییر داد. بعد از این مرحله، کار صفحه‌بندی کتابهای درسی آغاز می‌شود.
عکس‌ها و تصاویر به صورت اسکنر شده تهیه می‌شود که سه رنگ اصلی زرد، آبی، قرمز و مکمل مشکی پایه‌های اصلی برای تهیه تصاویر کتابهای درسی است که با استفاده از ترکیب آنها، رنگ‌های دیگر به دست می‌آید.
طبق گفته‌های داوود شایسته از اعضای هیئت مدیره شرکت افست، سی دی و پرینت محتوایی که قرار است چاپ شود، از طرف آموزش و پرورش به چاپخانه کتابهای درسی ارائه می‌شود. در مرحله پیش از چاپ، زمانی که چارچوب کلی کتابهای درسی تهیه شد و قبل از ارسال آن به چاپخانه، نمونه پیش از چاپ تهیه و به آموزش و پرورش ارائه می‌شود تا پس از تأیید نهایی، به زیر چاپ برود.
مرحله چاپ
چاپخانه اصلی کتابهای درسی، محوطه بزرگی خارج از سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی است. شرکت افست، مسئولیت چاپ کتابهای درسی را برعهده دارد.
دستگاه‌های متعدد چاپ، بوی رنگ و صدای ناشی از دستگاه‌های غول پیکر چاپ، توجه هر تازه واردی را به خود جلب می‌کند. برای ما که نخستین بار به فضای چاپخانه وارد شده‌ایم، کار در این فضا دشوار به نظر می‌رسد اما کارگران چاپخانه می‌گویند که به این شرایط عادت کرده‌اند.
شاید برای بسیاری از دانشآموزان و خانواده‌های آنها این سؤال مطرح باشد که کاغذ کتابهای درسی از چه جنسی بوده، ایرانی است یا خارجی؟
طبق گفته‌های شایسته، 18 هزار تن کاغذ برای تولید کتابهای درسی استفاده می‌شود و 2700 تن نیز برای تولید شومیز یا جلد کتابهای درسی نیاز است. از این مقدار 7 هزار تن از کاغذ مازندران که تولید داخل است، استفاده می‌شود و مابقی کاغذ خارجی است که از کشورهایی مانند فنلاند، چین و آلمان وارد می‌شود و تمام کاغذهای وارداتی باید توسط سازمان استاندارد تأیید شود.
کاغذ نیز دو نوع است، کاهی و سفید که کاغذ کاهی ارزان‌تر است و کاغذ سفید یا به اصطلاح شیمیایی مرغوب‌تر است چرا که در تولید آن از چوب استفاده نمیشود.
شایسته به دانشآموزان توصیه می‌کند که به هیچ عنوان کتب درسی خود را سیمی نکنند، این منجر به آسیب به بافت کتاب می‌شود. صحافی کتب درسی به گونه‌ای است که چسب آن به آسانی باز نشده و کتاب ورق ورق نمیشود البته وی اذعان دارد که کتابهای درسی برای استفاده 9 ماهه دانش آموزان تهیه شده است.
طارمی مدیر عامل شرکت افست نیز عنوان می‌کند: این شرکت در سال 1336 تاسیس شد که یکی از فعالیت‌های آن چاپ کتب درسی بود و از سال 1363 سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی متعلق به وزارت آموزش و پرورش سهامدار شرکت افست شد.ماشین‌های چاپ این شرکت از سال 1386 وارد شده و با تحول تکنولوژی در صنعت چاپ، ماشین‌ها نیز تغییر کرده است. همچنین علاوه بر کتابهای درسی سالانه 38 میلیون جلد مجلات رشد توسط شرکت افست چاپ می‌شود.
** پای صحبت کارگران چاپخانه
کار در فضای چاپخانه به دلیل صدای ناشی از دستگاه‌ها، بوی رنگ، کاغذ و چسب و از سوی دیگر جابه‌جا کردن حجم سنگینی از کاغذها دشواری‌های خاص خود را دارد.
برخی از کارگران چاپخانه می‌گویند: به دلیل سروصدای محیط به لحاظ شنوایی دچار مشکل شده‌ایم و اغلب گوش‌هایمان سنگین است، از گوشی هم که استفاده کنیم بعد از مدتی دچار چرک گوش می‌شویم. به دلیل جابه‌جا کردن حجم سنگینی از کاغذها دچار دیسک کمر و درد گردن شده‌ایم و فضای محیط و بوی رنگ و کاغذ نیز به لحاظ تنفسی برخی از افراد را دچار مشکل کرده است. در گذشته کار در چاپخانه جزو مشاغل زیان‌آور بود اما هم‌اکنون از لیست مشاغل سخت و زیان‌آور حذف شده است.
به گزارش تسنیم، ماه‌هاست که تعداد زیادی از مؤلفان و کارشناسان سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی با همراهی کارکنان و مسئولان شرکت افست که مسئولیت چاپ کتابهای درسی را بر عهده دارند، در تلاش هستند تا کتابهای درسی برای هر سال جدید تحصیلی آماده شود و در زمان مناسب به دست دانشآموزان برسد. این تلاش‌ها تابستان هر سال شدت بیشتری میگیرد و گاه نیاز است تا برای تهیه کتابهای درسی و توزیع به‌هنگام آن، این تیم به صورت شبانه‌روزی به فعالیت خود ادامه دهد.
منبع: تسنیم
