سیستان و بلوچستان و بحران آب

بررسی سفره های آب زیرزمینی، وضعیت بارندگی ها و خشکی رودخانه های سیستان و بلوچستان نشان دهنده وخامت اوضاع در آبخوانهای آبرفتی است، کمبود بارندگی ها و برداشت بی رویه آب ذخایر سفره های زیرزمینی استان را در حد قابل توجهی کاهش داده است.

[سیستان و بلوچستان و بحران آب]

به گزارش ایرنا، حیات اقتصادی، کشاورزی و رشد جمعیتی سیستان و بلوچستان همانند دیگر نقاط کشور به منابع آبی بستگی دارد.
منابع آبی دو منطقه «سیستان» و «بلوچستان» متفاوت است، سیستان وابسته به رودخانه هیرمند است که از کوههای بابابغما در مرکز افغانستان سرچشمه می گیرد و پس از طی مسافتی بیش از هزار کیلومتر وارد سیستان ایران می شود.
بیشتر منابع آبی منطقه بلوچستان نیز سفره های زیر زمینی و بارندگی های فصلی است که وضعیت این بارندگی نیز در سالهای اخیر بشدت کاهش یافته است.
رودخانه هیرمند از 18 سال پیش خشکیده و خشکسالی در بلوچستان نیز مردم را ناچار به استفاده از سفره های محدود زیر زمینی کرده که آن هم به سبب برداشت بیش از حد دچار افت شده بطوریکه به گفته مسئولان آب منطقه ای؛ سالانه افزون بر 140 میلیون متر مکعب کسری ذخیره سفره ها وجود دارد و فقر آبی را بر منطقه حاکم کرده است.
این کمبود تاثیر فراوانی بر منابع طبیعی و محیط زیست گذاشته و در نتیجه گستره های بیابانی افزایش یافته و زیست حیات وحش به مخاطره افتاده است.
سیستان و بلوچستان با وسعتی حدود 187 هزار و 502 کیلومترمربع (معادل 5/11 درصد مساحت کشور) و بیش از 2 میلیون و 700 هزار نفر جمعیت پهناورترین استان کشور محسوب می شود که بین 25 درجه و سه دقیقه تا 31 درجه و 28 دقیقه عرض شمالی و 58 درجه و 49 دقیقه تا 63 درجه و 20 دقیقه طول شرقی جغرافیایی ایران واقع شده است.
شمال این استان، سیستان با شهرستانهای پنج گانه زابل، هیرمند، زهک، هامون و نیمروز همواره برای تامین آب نیازمند کشور همسایه و رودخانه هیرمند است که از 18 سال پیش تاکنون با پدیده خشن خشکسالی رو به رو بوده است.
تالاب بین المللی هامون که زمانی مامن و زیستگاه پرندگان، خزندگان، چرندگان و سایر حیوانات بود و هزاران نفر از نعمات خدادادی آن بهره مند می شدند سالهاست که خشکیده و بستر آن به مرکز تولید گردوغبار و شن روان تبدیل شده و زندگی را برای باقی مانده ساکنان این منطقه سخت کرده است.
آب مورد نیاز برای آشامیدن 6 شهرستان زابل، نیمروز، هیرمند، زهک، هامون و زاهدان از منابع طبیعی چاه نیمه ها تامین می شود که اگر همین منابع نیز نبود امکان تخلیه سیستان به جد وجود داشت.
جنوب این استان، بلوچستان با شهرستانهای خاش، سراوان، مهرستان، سیب سوران، ایرانشهر، دلگان، فنوج، قصرقند، نیکشهر، سرباز، کنارک و چابهار با آن همه ظرفیت و توانمندی در بخش کشاورزی از نعمت بارشهای فصلی برخوردار است که سالیان متمادی تنها ضرر و زیان آن نصیب مردم سخت کوش این ناحیه می شد.
ایجاد سدها و بندهای مختلف پس از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون در این منطقه موجب شده تا بخشی از آبهایی که در گذشته به هدر می رفت جمع آوری و ذخیره سازی شود اما کاهش بارندگی ها و گرمای زیاد هوا و تبخیر بالای آب ذخیره سدهای منطقه را با کاهش چشمگیری رو به رو کرده است.
آبرسانی به شهرها و روستاهای سیستان و بلوچستان با مشکلات عدیده ای رو به رو است بطوریکه به گفته مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب روستایی سیستان و بلوچستان از مجموع 6 هزار و 553 روستا به هزار و 300 روستا با تانکر به صورت سیار آبرسانی می شوند.
**وضعیت اقلیمی سیستان و بلوچستان
سیستان و بلوچستان با توجه به موقعیت جغرافیایی، از یک طرف تحت تاثیر جریان‌ های جوی متعدد از جمله جریان بادی شبه قاره هند و به تبع آن باران‌ های موسمی اقیانوس هند و از طرف دیگر تحت تاثیر فشار زیاد عرض‌ های متوسط قرار دارد که گرمای شدید مهم ‌ترین پدیده‌ مشهود اقلیمی آن است.
در وضعیت هواشناسی این منطقه بادهای شدید موسمی، طوفان شن، رگبارهای سیل‌ آسا، رطوبت زیاد و مه صبحگاهی پدیده‌ های قابل توجه است.
سیستان و بلوچستان تابستان‌ های گرم و طولانی و زمستان‌ های کوتاه دارد و از آنجا که حداقل دما در برخی شهرها ندرتا به صفر درجه سانتی‌ گراد می ‌رسد، رویش گیاه در زمین های آبی (سالهای پرآبی) تقریبا در تمام طول سال ادامه دارد و عمده بارندگی در زمستان رخ می دهد.
این ناحیه دو فصل متمایز زمستان با درجه حرارت معتدل و خنک در ماه‌ های (آذر، دی و بهمن) و تابستان گرم در بقیه فصل‌ های سال دارد، در تمام شهرهای استان حداکثر دمای سالانه بالای 40 درجه سانتی‌ گراد گزارش شده که گاها در ماه تیر، در ایرانشهر و دلگان به بیش از 51 درجه بالای صفر نیز می ‌رسد و کمترین حد دمای استان در ماه‌ های آذر و دی ثبت شده است.
**وضعیت بارندگی در سیستان و بلوچستان
به دلیل بالا بودن متوسط دما و وزش بادهای موسمی، میزان تبخیر در این استان زیاد است و به طور متوسط بیش از چهارهزار میلیمتر در سال گزارش شده است.
عمدتا سیستان و بلوچستان در ماههای زمستان بارندگی دارد و به طور متوسط در هفت ماه از سال در این ناحیه اثری از باران مشاهده نمی ‌شود، میزان بارندگی از طرف شرق به غرب استان افزایش می‌ یابد به طور متوسط سالیانه حدود 100 میلیمتر بارندگی به صورت بسیار نامنظم در استان رخ می دهد.

**** در مجموع وضعیت آب در این استان را می توان اینگونه تشریح کرد:
سهم منابع آبی در استان: بخش کشاورزی 92درصد/ آب آشامیدنی 6درصد/ صنعت یک درصد /محیط زیست یک درصد
متوسط بارندگی کشوری : 250 میلی متر / استانی 103میلی متر
میزان تبخیر سالانه آب در کشور : 2هزار و 100 متر مربع / در استان : 4 هزار میلی متر
میزان زمین قابل کشت در استان : 420هزار هکتار / سطح زیر کشت : 290 هزار هکتار
سطح خشکسالی در سیستان و بلوچستان : 100 درصد
تعداد شهرهای استان : 37 شهر
تعداد شهرهای دارای تنش آبی : 20 شهر
مساحت تحت تاثیر خشکسالی : سه دهم درصد بسیار شدید/ 23.2 دهم درصد شدید / 56.5 درصد متوسط
تعداد مشترکین اب و فاضلاب در استان : 370 هزار مشترک در 37 شهر
تعداد روستاها در استان : 5 هزار و 594 روستا با جمعیت یک میلیون و 416 هزار و 733 نفر
تعداد روستاهای زیر پوشش آب و فاضلاب: 2 هزار و 252 روستا با جمعیت 908 هزار و 765 نفر
وضعیت آبرسانی در روستاها: 120 دستگاه تانکر، آبرسانی به هزار و 300 روستای با جمعیت 235 هزار و 226 نفر
درصد برخوداری از آب آشامیدنی سالم و بهداشتی در روستاهای سیستان و بلوچستان: بیشترین روستا در زابل با 91،6 درصد / کمترین چابهار با 16 درصد
میزان برداشت سالانه از چاههای مجاز : 967 میلیون متر مکعب
میزان برداشت از چاههای غیرمجاز 350 میلیون متر مکعب
میزان تخلیه سفره آب های زیرزمینی 2 میلیارد متر مکعب
میزان اضافه برداشت از چاههای مجاز: 150 میلیون متر مکعب
کسری مخزن آب خوان های استان: 140 میلیون متر مکعب
منابع آبی استان سیستان و بلوچستان:
- رودخانه هیرمند در کشور افغانستان،
- رودخانه دائمی وجود ندارد
- 44رودخانه فصلی و اصلی
- 101 رودخانه فرعی
- 2هزار و 112 منبع آب شامل چشمه و قنات

تعداد سدهای استان:
- 33 سد 2 هزار و 100 میلیون متر مکعب ظرفیت مخزن آب
- 3 سد مخزنی و تغذیه ای در دست اجرا با 427 میلیون متر مکعب حجم آب قابل کنترل
- 14 سد مخزنی و تغذیه ای در دست مطالعه با 848 میلیون متر مکعب حجم آب قابل کنترل