کشتهای عمودی و معلق در تاریخچه قلمروي ایران باستان، در محدوده بابل یا نینوا که هماکنون یکی از شهرهای عراق است، وجود داشته و یکی از روشهای کشاورزی مرسوم در آن زمان بوده است اما به مرور زمان به فراموشی سپرده شد و مردم به کشتهای افقی و پرابخواه متمایل شدند .
اين روش فراموش شده يکی از بهترین روشهای قابل استفاده در زیباسازی و توسعه سطح زیرکشت مناطق خشک و کم آب محسوب ميشود و در عين حال ميتواند با توليد بيشتر مواد غذايي، زمینه توسعه اقتصادی کشور را فراهم کند.
در حالی این نوع کشاورزی در کشور ما همچنان کمرنگ و تقريباً ناشناخته است که کشورهای سرسبز اروپایی و امریکایی با وجود این که از منابع آبی و سطح زیرکشت بیشتری بهرمند هستند، توجه زيادي به توسعه این نوع کشاورزی دارند.
كشتهاي عمودي مناسب با مناطق كمآب
«محمدرضا وظیفهشناس» عضو هیات علمی و معاون پژوهش و فناوری مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد کشتهاي عمودی را یکی از سازگارترین و موثرترین روشهای مصرف بهینه آب عنوان و با اشاره به كمبود 700 هكتاري فضاي سبز در استان يزد، اظهار ميكند: خشكساليهاي متوالي و بحران منابع كمآبي در كنار توسعه صنايع و ساخت و سازها ضمن نابودي مناطق سبز موجود استان باعث ايجاد نوعي کچلی خاص در اين فضا شده است.
وی با اشاره به برخورداري حال حاضر استان از 600 هکتار فضای سبز، نياز استان به اضافه شدن معادل همين ميزان فضاي سبز جديد را عليرغم محدودیت منابع آبی موجود يادآور ميشود و اظهار ميكند: نظر به اين محدوديتهاي آبي لازم است با بهرهمندی از کشتهای عمودی و معلق، کشتهای گلخانهای زمین پناه، توسعه کشت در فضای آپارتمانها و داخل منازل، به اين مهم دست يابيم.
وی در رابطه با صرفه اقتصادی این نوع کشت برای کشور، خاطرنشان ميكند: هر چند توسعه این کشت در زمینه پرورش گیاهان زینتی و محصولات کشاورزی منجر به توسعه اقتصادی کشور میشود اما اگر هر فردی با استفاده از این نوع کشت بتواند نیاز روزانه خود به انواع سبزیجات خوردنی و گلخانهای را تامین کند، تاثیر قابل توجهی در وضعيت اقتصادي وي خواهد داشت.
راندمان بالاي آبياري در كشتهاي عمودي
این مسئول امكان استفاده از پسابها را به عنوان یکی از مزیتهای فضاهای سبز عمودی ذكر ميكند و ميگويد: آب در این نوع کشتها به صورت گردشي براي گياهان تامین میشود و هر گياه به ميزان مورد نياز خود آب مصرف و مازاد ان دوباره به چرخه آبرساني بازميگردد كه این مزيت به عنوان مهمترین ویژگی این نوع کشت برای استانهاي کویری و خشكي مانند یزد محسوب می شود .
وی اضافه ميكند: از طرفي پساب مربوط به شستوشو و روانابها نيز به راحتی و پس از فرایند سالمسازی میتواند، مورد استفاده در اين نوع کشتها قرار گیرد، ضمن اين كه راندمان استفاده از پساب يا آبهاي درجه دويي كه اكنون در كشتهاي افقي استفاده ميشود در كشتهاي عمودي به مراتب بالاتر است.
وظیفهشناس استفاده از انواع سیستمهای مه افشانی، گیاهان مقاوم به کمآبی، گياهان دارویی و موارد مشابه را نیز موثر در این نوع کشت ميداند و ميگويد: دیوارههای سبز به عنوان فیلترهای بیولوژیکی عمل میکنند و کارایی آنها مانند زیرزمینها به گونهای است که در ایام سرد سال باعث حفظ دما و در ایام گرم سال باعث خنک شدن فضا میشود .
عدم استفاده از خاک در كشتهاي عمودي
معاون مركز تحقيقات كشاورزي يزد عدم استفاده از خاک برای این نوع کشت را یکی از مهمترین مزایای آن مطرح و اضافه ميكند: با توجه به خشکسالیهای اخیر و کاهش سطح زیرکشت فضای سبز استان، معضل ریزگردها، یزد را تهدید میکند اما این کشت علاوه بر آن که خود از خاک استفاده نمیکند، در فضاهایی مانند دیوارها، سقف و پشت بام خانهها باعث حفظ شهر از ریزگردها میشود و آلودگیهای هوا و صوتی را کاهش میدهد .
وی ميگويد: هرچند کشتهای هیدروپونیک به عنوان کشت در آب شهره هستند اما در روش كشت عمودی با دیوارهای پیشساخته و ترکیبات پوکه صنعتی و خاک برگها که آلودگی، جذب آب و کود بسیار کمتری نسبت به خاک دارند، منجر به پیشگیری از فرسایش بستر اولیه خواهند شد .
وظیفهشناس کشتهای عمودی را با وجود مزیتهای زیاد، دارای محدودیتهایی نیز نسبت به سایر کشتها عنوان و تصریح ميكند: کشتهای عمودی هر چند مزایای زیادی به ویژه از نظر تامین فضایسبز، حفظ رطوبت، زیباسازی و مصرف بهینه انرژی را به دنبال دارند اما برای هر نوع گیاهی قابل استفاده نیستند .
وی گیاهان رونده و آویز برگسارهای را سازگارترین گیاهان زينتي با این گونه کشت عنوان ميكند و ميگويد: این گیاهان به دلیل برخورداری از ریشههای افشان بیشتر قابل استفاده هستند.
وي با بيان اين كه اين روش براي كشت انواع گیاهان گلخانهای نیز كارايي دارد، بيان ميكند: از این روش میتوان براي پرورش نشای برخی گیاهان جهت تکثیر آنها در کشتهای افقی نيز بهره گرفت.
این مسئول تاکید ميكند: گیاهانی که در محیط خانه با روش عمودی کشت میشوند، نباید هیچ گونه تاثیر سویی از جمله دارا بودن آفت و بیماری، مواد سمی یا حتی آلرژی زا باشند از این رو باید برای این کشت از متخصصین مربوط مشاوره و راهنمایی گرفت .
وي پیش قدمی مسئولان به ویژه شهرداری و مرکز پژوهشهای خورشیدی یزد در مقوله کشتهای عمودی و زمین پناه را به منزله حمایت آنها از این موضوع و ایجاد فرهنگسازی در بین مردم ميداند و ميگويد: خوشبختانه کشت عمودی به همت شهرداری یزد براي زیباسازی فضاهای شهری وارد شده است ولي ديگر ارگانها و دستگاهها نيز میتوانند با ایجاد فضای سبزی در قالب کشتهاي عمودی در نمای بیرونی و محوطه درونی ساختمانها نه تنها به افزایش سطح فضای سبز استان کمک کنند بلکه منجر به فرهنگسازی و حمایت از این نوع کشت شوند .
وظیفهشناس در پايان نيز لزوم اختصاص بخشی از فضای بوستانها و پارکها به كشتهاي عمودي و حتی بهرهگیری از اين روش در 25 درصد از فضای سبز الزامی کارخانجات را در جهت حفظ منابع آبی استان و توسعه این نوع کشت در میان عموم مردم، ضروری ميخواند.