به گزارش «تابناک یزد»؛کوچههاي آشتيکنان کاهگلي، ديوارهاي بلند، منارههاي سر به فلک کشيده،
کاشيکاريهاي منحصربهفرد، ساباط، درهاي چوبي، بازار و تيمچه، حمامهاي
سنتي، آبانبارهاي چند بادگيري، بادگير، سنگفرشهاي خشتي، طارميهاي چوبي،
حسينيه، خانقاه، مدرسه و .... همه آن چيزي است که با گذر از
کوچهپسکوچههاي بافت تاريخي يزد به زيبايي به چشم ميخورد.
طي مسيري
کوتاه در بافت تاريخي يزد همه اين زيباييها يکجا مقابل چشمان جستوجوگر
افرادي قرار ميگيرد که در کوچهپسکوچههاي نخستين شهر خشتي جهان، قدم در
مسير تاريخ ميگذارند.
شکلگيري نخستين شهر خشتي جهان براي خودش داستاني
دارد، شهري که معماران چيرهدست و خوشفکر در يک گستره جغرافيايي وسيع،
تنها 700 هکتار آن را برگزيدند و در اين مساحت، شگفتي آفريدند تا مردم اين
ديار در خانههاي کاهگلي بياسايند و سرما و گرماي کوير را به مدد سازههاي
خشت و گلي پشت سر بگذارند.شکلگيري نخستين شهر خشتي جهان براي خودش داستاني
دارد، شهري که معماران چيرهدست و خوشفکر در يک گستره جغرافيايي وسيع،
تنها 700 هکتار آن را برگزيدند و در اين مساحت، شگفتي آفريدند
بر اساس روايات تاريخي، چهار مجموعه مهم بافت تاريخي يزد به دستور فردي به نام سيد شمسالدين بنا نهاده شد.
سيد
شمسالدين که در زمان ايلخانيان کلانتر تبريز بود، نقشههاي چهار مجموعه
تاريخي با فضاهايي شامل مسجد، حمام، خانقاه، مدرسه، بازار و ... را به
همراه معماران چيرهدست آن زمان به يزد فرستاد تا کار احداث را آغاز کنند و
مردمان يزد نيز در کنار اين مجموعهها خانههاي خود را بنا کردند تا امروز
مجموعهاي وسيع و ارزشمند به نام بافت تاريخي يزد، ميراثي پرافتخار از 700
سال پيش باشد.
بافت تاريخي و قديمي يزد البته گسترهاي بسيار وسيعتر
از 700 هکتار دارد اما آنچه داراي ارزش تاريخي است حدود 740 هکتار و آنچه
از تغيير و تخريب مصون مانده حدود 200 هکتار است.
محله مسجد جامع، محله
برج و باروي آل مظفر، محدوده بازار خان، محله اميرچخماق، محله امامزاده
جعفر (ع)، محله پير برج، محله زرتشتيها و .... بخشهايي از بافت تاريخي
يزد است که هر يک از اين محلهها در بردارنده مجموعهاي از حمام، خانقاه،
مدرسه، بازار، مسجد، حسينيه، آبانبار و ... است.
بافت
تاريخي يزد تنها به دليل زيباييهاي بصري موردتوجه قرار نگرفته بلکه
خوشفکريهايي که در تکتک عناصر تشکيلدهنده اين بافت از سازهها گرفته تا
مصالح، حضور در بافت تاريخي يزد را دلچسبتر ميکند.
انديشه و خلاقيت در مصالح و سازههاي شهر خشتي جهان
بادگيرهايي
که در روزهاي گرم تابستانهاي طولاني کوير بدون ذرهاي آلايندگي محيطي و
صرف انرژيهاي مرسوم امروزي، خنکاي مطبوعي نثار تنهاي زنان و مردان
سختکوش کوير ميکردند يا ساباطهايي که در کوچههاي آشتيکنان نهتنها
حائلي براي نگاهداشتن ديوارهاي بلند بلکه سايهباني براي کوچههايي بوده
که نور خورشيد تا مغز استخوان نفوذ ميکرده است.
حتي کاه بهکاررفته کاهگلها نيز کاربرد داشته و در گذشته درخشش اين کاهها معياري براي تشخيص زمان طلوع و غروب خورشيد بوده است.
اين
بافت با همه ويژگيهايش حالا اين روزها موردتوجه جهانيان قرار گرفته و در
سازمان جهاني يونسکو بهعنوان يک اثر تاريخي جهاني ثبتشده است، اتفاقي که
پيشازاين شايد فقط براي چند شهر تاريخي دنيا افتاده باشد.
وقتي
رفتوآمد گردشگران خارجي به يزد افزايش يافت و زماني که خلاقيت آبا و اجداد
ما در بنا کردن شهري خشتي مورد تحسين قرار گرفت، بهتدريج جرقههاي معرفي
اين بافت به همه مردم جهان و دوستداران ميراث فرهنگي دنيا زده شد.
تلاش کارشناسان پايگاه ميراث فرهنگي براي ثبت جهاني
بافت
تاريخي يزد ابتدا در سال 84 ثبت ملي شد و پسازآن صحبتهايي از جهانيشدن
اين بافت تاريخي به ميان آمد و اقداماتي جستهگريخته انجام شد تا اينکه در
سال 93 پايگاه ميراث فرهنگي در دل بافت تاريخي يزد تشکيل شد و با جمع شدن
جوانان فعال و متخصص و اساتيد دانشگاه کار پروندهسازي براي بافت تاريخي
يزد آغاز شد.
کار
در اين مجموعه بسيار دشوار بود زيرا همه آنچه از پيش تهيه و تدوينشده
بود، موردقبول يونسکو نبود به همين دليل کار شبانهروزي براي يک
پروندهسازي کاملاً جديد آغاز شد.
مدير پايگاه ميراث فرهنگي يزد در اين
زمينه به خبرنگار مهر گفت: کار پروندهسازي براي بافت تاريخي يزد بهمنظور
ارائه به يونسکو در شرايطي آغاز شد که حتي پرونده ثبت ملي اين بافت نيز
گمشده بود.
حتي يک خط از پروندهاي که موجود است، مربوط به قبل از سال 93 نيست
مجتبي
فرهمند بيان کرد: حتي يک خط از پروندهاي که موجود است، مربوط به قبل از
سال 93 نيست زيرا مواردي مدنظر يونسکو بود که لازم بود کار جدي و جديدي از
پايه آغاز شود.
وي افزود: در اين پايگاه به مدت دو سال، کارشناسان دلسوز
بدون هيچ ادعايي تلاش شبانهروزي کردند تا درنهايت بافت تاريخي يزد به ثبت
جهاني رسيد.
حضور ارزيابان يونسکو در يزد طي سال گذشته و اظهارنظرهاي
آنها در مورد بافت تاريخي گرچه اندکي ترديد در دل تلاشگران اين پايگاه در
مورد ثبت جهاني بافت تاريخي ايجاد کرد اما از تلاش آنها ذرهاي کم نکرد و
تا آخرين لحظه با همکاري سازمان ميراث فرهنگي و اداره کل ميراث فرهنگي در
استان يزد، شهرداري و ديگر دستگاهها، نواقص رفع و پرونده تصحيح شد.
چند
روزي مانده به برگزاري جلسه سالانه يونسکو، همهجا سخن از احتمال رد
پرونده بافت تاريخي يزد در يونسکو بود اما خوشبختانه پرونده بافت تاريخي
يزد با اکثريت آرا ثبت جهاني شد تا خستگي کار چندساله از تن تکتک افرادي
که براي گردآوري و تدوين اين پرونده از يکسو و رفع مشکلات موجود در بافت
تاريخي از سوي ديگر زحمتکشيده بودند، رفع شده و تلاش چندساله به ثمر
بنشيند.
نجمه نادري، مسئول فني پايگاه ميراث فرهنگي يزد نيز از جوانان
تلاشگري بود که سهم بسيار مهمي در تدوين پرونده ثبت جهاني بافت تاريخي يزد
داشت.
وي
در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد گردآوري اين پرونده اظهار داشت: خط به خط
پرونده بافت تاريخي نوشته و ترجمه شده و تکبهتک نقشهها کشيده شده زيرا
آنچه يونسکو از ما ميخواست، چيزي نبود که بتوان آن را از اقدامات
انجامشده در گذشته کپي کرد زيرا تلاشهايي که پيشازاين انجامشده بود،
بههيچوجه با معيارهاي يونسکو منطبق نبود.
تهيه کروکي از محدوده بافت تاريخي براي اولين بار
نادري
بيان کرد: براي گردآوري اين پرونده، تمام کتابهاي استاد پيرنيا را بررسي
کرديم و براي نخستين بار يک کروکي از محدوده بافت تاريخي يزد تهيه شد.
وي
تصريح کرد: در اين مطالعات بافت تاريخي يزد با بافت تاريخي در شهرهاي
اصفهان، سمنان، کاشان، کرمان، ميبد و بم و شهرهاي تاريخي برخي کشورها نظير
يمن، ازبکستان، ليبي و ... مقايسه شد.
نادري ادامه داد: در محلات بافت
تاريخي يزد پايش خانه به خانه نيز انجام شد و تلاش کرديم نظر قديميترها و
اهالي ساکن در بافت تاريخي يزد را نيز جويا شويم.
مسئول
فني پايگاه ميراث فرهنگي يزد يادآور شد: شناسايي زمينهاي مخروبه و متروکه
نيز از ديگر اقداماتي بود که در پايگاه ميراث فرهنگي يزد انجام شد و گرچه
زمينهاي مخروبه و متروکه يک نقطه ضعف به شمار ميرفت اما تلاش کرديم در
پلان مديريت اين پرونده، هر يک از اين زمينها را ظرفيتي براي بافت تاريخي
يزد تعريف کنيم و بعدها از آن به نفع بافت، بهره بگيريم.ابتدا علاقهمند
بوديم که همه 700 هکتار بافت تاريخي يزد داراي پرونده براي ثبت جهاني شود
اما برخي تخريبها و تغييرها سبب شد تا اين اتفاق ميسر نشود
وي افزود:
ابتدا علاقهمند بوديم که همه 700 هکتار بافت تاريخي يزد داراي پرونده براي
ثبت جهاني شود اما برخي تخريبها و تغييرها سبب شد تا اين اتفاق ميسر نشود
بنابراين ابتدا محدوده باروي آل مظفر و محدوده بازار در نظر گرفته شد و
بعد محله امامزاده جعفر (ع)، محله پير برج، محله اميرچخماق و ... به آن
اضافه شد و گرچه محله زرتشتيها و نصرآباد نيز پيشنهاد شد اما در نهايت 200
هکتار از بافت تاريخي يزد به يونسکو معرفي شد و حريم اين 200 هکتار نيز،
کل محدودهاي است که در سال 84 ثبت ملي شده است.
تلاش شبانهروزي اين
تيم توانست خرد، خلاقيت و سختکوشي نياکان و گذشتگان ما را مستند و مصور کند
و در اختيار يک سازمان جهاني قرار دهد تا آنها با ثبت اين پديده بينظير،
يزد را در مسير توسعه گردشگري همراهي کنند.
امروز بافت تاريخي يزد ثبت جهاني شده اما آيا اين پايان راه است يا مسيري است که به تازگي به سمت پيشرفت يزد گشوده شده است؟
به
نظر ميرسد بافت تاريخي يزد از اين پس بايد با يک نگاه جهاني اداره شود و
همه مسئولان و مردم در کنار يکديگر براي آباداني اين بافت با پرهيز از
تغيير و تخريب قدم بردارند.
مديرکل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري
استان يزد در اين باره به خبرنگار مهر گفت: همه ما از اين پس بايد يک نگاه
جهاني به شهرمان داشته باشيم و همه وظايف خود را که در پلان مديريت پرونده
ثبت جهاني بافت تاريخي يزد مدنظر قرار گرفته، به درستي اجرا کنيم.
بافت تاريخي حکم تسبيحي را دارد که براي ساماندهي آن همه دانهها بايد کنار هم قرار گيرند
فاطمه دانش يزدي افزود: بافت تاريخي يزد حکم تسبيحي را دارد که براي انسجام و ساماندهي آن همه بايد در کنار هم قرار گيرند.
وي
بيان کرد: مسئولان شهري، مديران، رسانهها، مردم، بناها و ... همه
دانههاي اين تسبيح را تشکيل ميدهند و هرکس بايد نقش خود را بهدرستي ايفا
کند و وظايف خود را در بافت تاريخي به انجام برساند تا ساماندهي
امکانپذير شود.
دانشيزدي ادامه داد: افتخار ما اين است که در بافت
تاريخي ما حيات وجود دارد، بنابراين بايد تلاش کنيم تا کيفيت زندگي در اين
بافت افزايش پيدا کند که در اين مقوله، مردم بيش از همه نقش و مسئوليت
دارند.
بافت تاريخي يزد امروز با شرايطي متفاوت از گذشته در اختيار
ساکنان آن قرار گرفته و به نظر ميرسد اين بافت امروز بايد با ساکنان اصيل و
با فرهنگ و اصالت يزدي خود جاني تازه بگيرد.
بافت تاريخي يزد بهعنوان
يکي از زيباترين و زندهترين بافتهاي تاريخي با بيش از 700 هکتار وسعت،
بزرگترين بافت تاريخي جهان است که بخشي از آن با مساحت حدود 110 هکتار که
متعلق به دوره ايلخاني است، 18 تيرماه با اکثريت آرا در يونسکو در فهرست
ميراث جهاني به ثبت رسيد.