روزهای پایانی صفر اندوهی بی پایان با خود دارد زیرا که‌ایام سوگواری امامی رئوف است که مهربانی او شامل حال همه انسان‌ها در هر کیش و آیینی شده است تا جایی که حرم صفابخش او، مأمنی آرامبخش برای همه مردم است.
در راستای کسب معرفت درباره‌امام رضا(ع) از بیانات حجت الاسلام «علی اصغر تقوی»، رئیس مرکزفقهی جوادالائمه بهره می‌بریم. امام علی بن موسی الرضا (ع) در سال 148 هجری ودر روز جمعه 11 ذی‌القعده متولد شدند و در روز آخر ماه صفر سال 203 در سن 55 سالگی در سناباد طوس به دست مامون خلیفه عباسی به شهادت رسیدند. 5 سال هم عصر با جد بزرگوارشان امام صادق (ع) بودند و در زمان شهادت پدر ارجمندشان موسی بن جعفر (ع) 34 سال داشتند و مدت‌امامت آن سرور 20 سال به طول انجامید. در مدت 15 سالی كه با‌هارون الرشید هم زمان بودند بدون بیم و هراس آزادانه مجالس درس و راهنمایی شیعه را به عهده داشتند و شاگردان زیادی از محضر درس آن حضرت استفاده می‌كردند. لقب‌ایشان رضا و كنیه آن حضرت ابوالحسن و نامشان علی بود، مادر بزرگوارشان تكتم نامیده می‌شد؛ بانویی بسیار ارجمند که از نظر جلالت قدر، كم نظیر بود.
از مدینه تا مرو
مأمون پس از كشتن امین برادر خود در یك بحران عجیب سیاسی قرار گرفت زیرا عده ای از بنی عباس طرفدار‌امین بودند و به مخالفت پرداختند. علویان نیز پس از شكنجه‌های سخت و ناراحتی‌های زمان‌هارون نفس تازه ای پیدا کرده و از این آشفتگی اوضاع استفاده كردند و هر كدام در گوشه ای علم مخالفت بر افراشتند. مأمون برای رفع این آشوب و گرفتاری‌ها ابتكاری به خرج داد كه هنوز پس از قرن‌ها برخی گمان می كنند به دلیل تقرب به‌خدا و انجام وظیفه مذهبی بود. گرچه بعضی از تواریخ شاهد همین مدعاست‌اما قرائنی از آشفتگی اوضاع و دلایلی مستند و محكم از تاریخ آن زمان گواهی می دهند كه فقط به منظور بهره برداری سیاسی و برای تحكیم مبانی سلطنت خود اقدام به ولایت عهدی‌امام رضا (ع) کرد. اكثر نویسندگان حتی دانشمندان اهل سنت هم می نویسند این انتخاب و تفویض ولایت عهدی روی اغراض سیاسی بود و‌امام (ع) به این کار تمایلی نداشتند و مامون هم برای دوستی با‌امام این كار را انجام نداده است. هدف مامون پرده پوشی بر جنایات خودش بود اگر چه به اهدافش نائل نشد. مهاجرت‌امام رضا (ع) به مرو اگر چه برای خود حضرت سخت و گران تمام شد ولی برای اسلام و مسلمانان از اهمیت بالایی برخوردار بود زیرا که در مسائل علمی و فكری تحولی شگرف به وجود آمد و بر‌این اساس سیره گفتاری و كرداری حضرت در بخش اعظمی از جهان آن روز انقلاب علمی و تحول فرهنگی ایجاد کرد. نه تنها خدمات علمی بلكه اخلاق عملی‌امام و خدمات اجتماعی و سبك زندگی و برخورد با اطرفیان همه در نشر معارف و آموزه‌های اسلام مؤثر بود و سبب دگر گونی در جامعه اسلامی شد.
شرط دخالت نداشتن
امام رضا (ع) وقتی ولی عهدی مأمون را با شرط دخالت نداشتن در‌امور حکومتی پذیرفتند بارها نارضایتی خود را از‌این جایگاه و قبول اجباری و الزامی‌آن بر اساس شرایط زمان و اصرار مأمون عنوان کردند. ائمه ما و اولیای الهی آنچه که بر مدار مصلحت اسلام و مصلحت تشیع و دین بود را عمل می‌کردند و خواسته‌های شخصی و‌امیال نفسانی در تصمیمات و اعمال آنها جایگاهی نداشت بنابراین‌امام رضا (ع) می‌فرمایند که پذیرش ولایت عهدی برای من ارزش خدمات و مشگل گشایی که از کار مردم در مدینه داشتم را ندارد‌امروز هم حل مشکلات مردم برای من شیرین و لطیف است. بنابراین ولی عهدی برای‌امام به‌اندازه خدمتی که به یک انسان گرفتار در مدینه داشت ارزش ندارد.در کلام‌امام رضا(ع)داریم «عونک للضعیف افضل من الصدقه» کمک به ناتوان بهتر از صدقه دادن است. در جایی دیگر تأمین زندگی دیگران و کمک به نیازمندان را زندگی‌ایده آل معرفی کرده و می‌فرمایند « بهترین و نیکوترین زندگی از آن کسی است که زندگی دیگران در کنار زندگی او تأمین شود.» به‌کارگیری‌این بیانات ارزشمند و سبک زندگی رضوی در زندگی اجتماعی زمینه ساز کمال انسان می‌شود. دانستن و توجه به‌اینکه نه غم‌ها ابدی هستند و نه شادی‌ها ماندگار، از آموزه‌های اسلامی‌و سیره اهل بیت(ع) است.
مدیریت زمان در سبک زندگی رضوی
با سیری در سیره‌امام رضا (ع)و سبک زندگی‌ایشان از شهادت پدر بزرگوارشان‌امام موسی بن جعفر(ع) تا درگیری‌ها با خلفای ظالم زمان، سفر به خراسان و مشکلات و سختی‌هایی که پیش آمد؛ مدیریتی در زمان و حوادث را می‌بینیم که‌امام(ع) سختی‌ها و شیرینی‌های زندگی را با تسلط کامل بر اوضاع و احوال پشت سر گذاشتند و جامعه شیعی را به خوبی هدایت کردند.
محبوبیت‌امام (ع) با توجه به ضعف اطلاع رسانی در آن زمان از مرزها گذر کرده بود و آوازه آن چنان پیچیده بود که در مسیر حرکت‌امام از مدینه تا مرو و به عبارتی از حجاز تا خراسان اتفاقات جالب و حیرت انگیزی افتاد که در تاریخ ثبت شده است. دیدارهای مختصری که با مدیریت زمان از سوی‌امام بهترین راهنمایی و بیشترین اثرگذاری را به دنبال داشت. همه مردم از بی سواد و دانشمند با هر آداب و رسوم و فرهنگ ساعت‌ها در مسیر راه‌ایشان منتظر می‌ماندند تا‌امام را ببینند و بهره‌ای از آن سرچشمه کمال و معرفت ببرند. نمونه آن دیدار با مردم نیشابور و حدیث معروف سلسله الذهب است که در فرمایشی کوتاه، مسیری بلند از معرفت و هدایت را به روی مردم گشودند و مأمورانی که دستور به دور نگه‌داشتن‌امام از مردم داشتند در مقابل مدیریت زمان از سوی‌ایشان عاجز ماندند.
توصیه به تعادل در مصرف
شخصى به نام عباس به محضر‌امام رضا (ع) مشرف شد و درباره شیوه صحیح مصرف در خانه و هزینه زندگى و همسر و فرزندان و سایر شئون اجتماعی سوال كرد،امام(ع) در پاسخ فرمودند باید مصرف تو به گونه اى باشد كه بین 2 كار ناپسند قرار گیرد. او منظور‌امام را از 2 کار ناپسند جویا شد که‌امام فرمود آیا سخن خدا در قرآن را نشنیده اى كه اسراف و سخت گیرى را ناپسند مى شمرد و (در وصف بندگان ممتاز خداوند) مى فرماید «لَمْ یُسْرِفُوا وَلَمْ یَقْتُرُوا وَكَانَ بَیْنَ ذَلِكَ قَوَامًا»؛ بندگان خاص خدا نه اسراف می‌كنند و نه سخت گیرى، بلكه میان‌این دو (یعنی حد اعتدال) را مى گیرند. بنابراین درباره معیشت و هزینه زندگى اعضاى خانواده میانه رو باش.
امام مهربانی‌ها
مهربانی و محبت از صفات بارز‌امام بود، از محبت به فرزندان، برادران و خواهرانشان و خاندان موسی بن جعفر و خاندان بنی‌هاشم تا دیگران به ویژه جوانان و نوجوانان، بنابراین بعد از‌اینکه‌امام به خراسان سفر می‌کند سیل عظیمی‌از بنی‌هاشم برای ملاقات حضرت رضا به سمت خراسان حرکت کردند دلیل بر‌این مدعا تعداد زیاد‌امامزاده‌ها در کشور است چرا که آنقدر‌امام در دوران حضورشان در مدینه منوره به‌این سادات جلیل القدر و به فرزندان موسی بن جعفر و آل‌هاشم محبت کردند که بعد از سفر‌امام از مدینه این عزیزان دوری‌امام را نتوانستند تحمل کنند و همه به سمت مرو و خراسان حرکت کردند. هرچند بعدها به دلایل مختلف و دوری راه، مشکلات مسیر، برخورد دشمن و صعب العبور بودن مسیرها در نقاط مختلف‌ایران پخش شدند و بعد از با خبر شدن از شهادت‌امام رضا(ع) دیگر به خراسان نیامدند و هر کدام در جایی که بودند، مستقر شدند.
وجه نام گذاری به رضا
در وجه نام گذاری حضرت به رضا احادیثی وارد شده است از جمله‌اینکه؛ احمد بن أبی نصر بزنطی به‌امام جواد (ع) عرض كرد گروهی از مخالفان شما گمان می كنند كه مأمون پدر بزرگوار شما را رضا لقب داده، آن هم بدین دلیل كه‌ایشان را برای پذیرش ولایت‌عهدی راضی كرده است.امام جواد (ع) فرمود به خدا سوگند‌اینان دروغ می گویند بلكه خدا پدرم را رضا نامیده است چون كه پسندیده خدا در آسمان بود و رسول خدا و ائمه هدی در زمین از او خوشنود بودند. بزنطی پرسید: آیا همه پدران گذشته تو پسندیده خدا و رسول و ائمه نبودند. حضرت (ع) فرمود؛ چرا. بزنطی گفت: پس چرا تنها آن حضرت، رضا نامیده شد؟امام (ع) فرمود زیرا همان طور كه دوستان و موافقان وی از حضرت راضی بودند، دشمنان و مخالفان نیز از او راضی بودند چنین ویژگی برای هیچ كدام از پدران حضرت وجود نداشت، بر‌این اساس میان آنان، رضا نامیده شده است. برخی از بزرگان در‌این باره نوشته‌اند خداوند در لوح محفوظ آن حضرت را رضا نامیده و با‌این نام گذاری اعلام فرموده است كه دوستان و دشمنان از حضرت راضی هستند. رضا یعنی شخصیت‌امام، هدف‌امام، راه‌امام، سیره و منش امام به گونه‌ای بود که خدا و دوست و دشمن همه از او راضی بودند. در اهمیت زیارت‌امام رضا(ع) روایات زیادی نقل شده است که به بیان همین روایت سید علی بن شهاب الدین همدانی از پیامبر(ص) اکتفا می‌کنیم «قال رسول الله(ص) لعایشة من زار ولدی بطوس فکأنما حج مرات»؛ هرکس فرزندم را در طوس زیارت کند گویا بارها حج انجام داده است.
منبع: همشهری
