عبدالله مسيب زاده گِرمي
در ایام برگزاری انتخابات، فضاي سياسي جامعه ممکن است چه توسط برخی از رقبا و چه از سوی هواداران آنان در معرض برخی رفتارهای تنش آمیزی قرار گیرد و اخلاقيات اجتماعی آسیب پذیر گردد. اين واقعيت ناخوشايند موضوع جديدي نيست كه بتوان آن را به عنوان یک پديده نام گذاری کرد بلكه موضوعي مسبوق به سابقه است و در همه دوره های انتخاباتی چنین وضعیتی مشاهده می شود.
وجود فضاي نامطلوب در زمان انتخابات به ویژه انتخابات مجلس به اين معناست كه واژه ها و مفاهيم و نيازهاي اساسي جامعه یا به طور واقعی مطرح نمی شود و یا فراتر از ظرفیت های ملی به احساسات و مطالبات مردم دامن زده می شود و باعث بروز و یا تشدید شكاف هایی در جامعه می شود. باید نقدهاي منصفانه و داوري هاي عادلانه جاي خود را به تخطئه هاي عامدانه بدهد و رقابت های سازنده جایگزین رقابت های نا مطلوب گردد و ...
وقتي سخن ازنقش فعالیت های انتخاباتی در تغيير فضای سياسي جامعه به میان می آید به این معنی است که نامطلوب بودن فضاي سياسي در زمان انتخابات را مفروض گرفته ایم و باید تلاش شود که از فرصت انتخابات استفاده کنیم و فضای سیاسی به سمت همدلی و وحدت و تقویت روحیه رقابت سالم و احترام به قانون در جامعه جهت گیری شود .
آگاهی و شناخت شهروندان نسبت به موضوعات سیاسی و اجتماعی و نیازهای ملی و منطقه ای ، نقش مهمی در فرایندهای انتخاباتی دارد . اگر شهروندان جامعه بياموزند كه كسب شناخت را گام نخست هرحركت و اقدامي بدانند ، بنيادهاي رفتاري آن جامعه نیز سامان مي يابد. كسب شناخت و آگاهي در هر امري مهم و در عين حال مشكل و سخت است و هم تعيين كننده و سرنوشت ساز و نباید از كنار این موضوعات و مقولات به سهولت گذر کرد . نامزدهای انتخابات ، احزاب و سازمان های سیاسی و رسانه ها ، صدا و سیما و شخصیت ها ی سیاسی و مذهبی، دانشگاهیان و دانشجویان باید در جهت آگاهی بخشی به مردم برای این که بتوانند بهترین برنامه ها و نامزدها را انتخاب کنند، نقش زیادی دارند . هر قدر شاخص آگاهی در شناخت برنامه ها و افراد بیشتر شود ، دقیقا انتخابات به معنای واقعی خود تجلی اراده واقعی مردم خواهد بود .
يكي از ويژگي هاي فضاي مطلوب انتخاباتی که به تغییر فضای سياسي جامعه کمک می کند اين است كه سرمايه اجتماعي جامعه بايد به يك تعداد اهداف روشن ومشخص و مشترك جهت داده شوند و سمت و سو و جهت گيري هاي فردي و اجتماعي به آن ها معطوف شود. به طور مثال ، در دوران جنگ تحميلي، مهم ترين هدف ملي ما دفاع از تماميت ارضي و موجوديت انقلاب اسلامي بود و در تحقق اين اهداف ، اختلاف و دعوايي وجود نداشت.
اهداف ملي مسير حركت يك ملت را روشن مي كند و آنها را از بيراهه رفتن و توقف هاي بي جا باز مي دارد و آحاد ملت را براي به كارگيري توانايي هاي متنوع و متفاوت براي تحقق اهداف ملي بسيج مي نمايد. اهميت تدوين سند چشم انداز 20 ساله جمهوري اسلامي و سیاست های کلان ملی كه مسير آينده کشور ما را ترسيم كرده و مي تواند مولفه هاي قدرت كشور را معين و مويد هم سازد تا از توان ملي كشور حداكثر بهره برداري صورت پذيرد و برنامه های توسعه ای کشور که قابلیت اجرایی میان مدت به سند چشم انداز می دهد ، باید در هدف گذاری ها و سیاست گذاری های و تدوین برنامه های انتخاباتی مورد توجه قرار گیرد و طبیعی است هر استان و شهری می تواند متناسب با شرایط و ویژگی های بومی ، سهم خود را از اسناد بالادستی توسعه کشور ، تعیین و تبیین نماید . این که هر نامزدهای بدون توجه به اسناد یالا دستی توسعه کشور به طرح شعار و ارایه برنامه های غیر واقعی نماید تنها هزینه های کشور را بالا می برد و به سرمایه اجتماعی نظام آسیب وارد می کند .
يكي از ويژگي هاي مهمی که متاثر از فضای انتخابات به تغییر فضای مطلوب سیاسی در جامعه مدد می رساند اين است كه قواعد بازي رعایت شود . سياست مثل بازي شطرنج است با قواعد خاص و اهداف روشن و هدف آن كسب و افزايش قدرت ملي براي به كارگيري آرمان هاي ملي است به عنوان مثال در کشور ما تامين « عدالت » اصلي ترين هدف حكومت ، قدرت و سياست است. اعم از عدالت اجتماعي، اقتصادي و... و طبعاً بين گروه ها، تشكل ها، احزاب افراد و حتي روشنفكران و صاحب نظران درخصوص عدالت و شيوه هاي وصول به آن اختلاف وجود دارد و اين البته امري طبيعي است ولي در فضاي مطلوب سياسي اين اختلافات با رعايت قواعد بازي پذيرفتني و مفيد خواهد بود.
رعايت قانون و تن دادن به قوانين صالحه يكي از قواعد عمومي و جهان شمول بازي سياسي است. در جامعه ما رعايت اخلاق اسلامي و احكام شرعي نيز از قواعد اجتناب ناپذير سياسي است كه باید به آن توجه شود ولي مقتضي است كه اين قواعد آموزش داده شود و براي ملتزمان به آن تسهيلات و تشويق ها و براي متخلفان از آن مجازات و محروميت هايي ايجاد شود.
از ويژگي های دیگر برنامه هاي انتخاباتی که به تلطیف و بهبود فضای سیاسی کمک می کند ، وجوه آموزشي و ترويجي آن در بین مردم است ؛ يعني برنامه هاي انتخاباتی باید به نوعي به الگو سازي و فضاي سازي در جامعه بپردازد . فعالان سیاسی و انتخاباتی، وقتی که آموزش رفتار مدني ببینند و موضوعاتی چون احترام به قوانین و حقوق شهروندی ، اخلاقیات و ارزش ها ، اصول رقابت سالم ، رعایت مصالح و منافع ملی و ... را فرا گیرند ، این موضوع از طریق شبکه های ارتباطی به طور اجتناب ناپذیری به جامعه تسری می یابد و فضای سیاسی و اجتماعی را تحت تاثیر قرار می دهد . واقعا این نیازمندی وجود دارد که این نگرش در فعالان اجتماعی و دست اندركاران امور سياسي، احزاب و رسانه ها و استادان حوزه و دانشگاه و نهادهای اجتماعی نسبت به كارسياسي که انتخابات یکی از وجوه مهم آن است ، تقویت شود .
انتخابات فرايندی است كه طی آن خواست عمومي جامعه در اداره امور كشور با انتخاب افراد مشخص، صورت مي‌پذيرد و بدون شك يكي از نقاط عطف اساسي در سرنوشت سياسي، اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی يك جامعه محسوب می شود.آن چه كه در سلامت اين فرايند و تحقق منطبق با واقع آن ، بيشترين اثر را دارد ، ارایه برنامه منطقی ، واقعی و متناسب با ظرفیت های نمایندگی، اطلاع‌رسانی، شفافيت و نیز نبود ابهام در برنامه‌های پيش نهادی انتخابات است ؛ از اين منظر، حضور در انتخابات بدون برنامه و یا سر دادن شعارهای رای جمع کن و بدون پشتوانه ، توهین و جفا به مردم است و حوزه سیاسی را با ابهام و مشکلات زیادی مواجه می کند
افراد، سازمان‌ها، احزاب و جرياناتی كه آمادگی و شرايط ورود به عرصه انتخابات و پذيرش مسئوليت نمایندگی را دارند ، باید برنامه ارایه دهند و نیز در ايجاد شفافيت و ابهام‌زدايی از خود و برنامه هایشان با هدف كسب آراء و نظر مساعد جامعه تلاش کنند.
اين بخش از فرايند انتخابات، حساس‌ترين و مؤثرترين مرحله محسوب می گردد. بديهي است نظام‌مندی و تعريف ساز و كار مناسب و متناسب با شرايط و ويژگی‌های جامعه، مي‌تواند در اثر بخشی مثبت اين مهم بر جامعه و فرايند انتخابات، تأثير به سزايی داشته باشند . اطلاع‌رسانی و شفاف‌سازی نسبت به برنامه‌ها و شرايط كشور فراز و نشيب‌های زيادی خواهد داشت و ممکن است طيف وسيعی از روش‌ها و آگاه‌سازی را شامل شود.
آن چه مسلم است و تجربه نشان می دهد در فرایند تبلیغات انتخاباتی در نقد سياست‌ها و اقدامات نهادها و مجلس و نمایندگان و نامزدها ، ديدگاه‌های انتقادی و عمدتاً سلبي و كمتر ايجابي مطرح و طيف وسيعی از جنبه‌های اثر بخش نبودن سياست‌ها و برنامه ها ، افزایش شکاف های اقتصادی، اجتماعی ، افزایش مفاسد مالی و اجتماعی، گرانی، بيكاری و... را شامل شود ؛ به عبارت دیگر ، تلاش می شود با واکاوی و تمرکز بر مشکلات اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی، اعتماد رای دهندگان کسب شود.
در كنار طرح مشکلات در سطوح محلی، ملی و خارجی ، وعده‌ها و برنامه‌هایی كه در برگیرنده راه حل هایی جهت پوشش دادن به اين مشکلات است، نیز مطرح می شود. بديهی است كه نقد سياست‌ها و برنامه ها و مدیریت ها و فعالیت ها و بيان چالش‌ها در كنار وعده‌ها، باید متناسب با ظرفيت هاي اجتماعي و نيز توانایی ها، ظرفیت ها و امکانات و مقدورات کشور و نیز عدالت و انصاف باشد. حاکمیت فضای اخلاق در انتخابات، فضای صداقت و اخلاق را بر حوزه سیاست ، حاکم می کند.
نامزدهای نمایندگی مجلس باید با ارایه برنامه های کاربردی و قابل تحقق و دفاع از اين برنامه ها در فرایند تبلیغات و مناظره ها و مصاحبه ها و سخنرانی ها، بتوانند ضمن تحکیم برنامه محوری در عرصه انتخابات ، از ایجاد انتظارات غیر قابل تحقق و فراتر از ظرفیت های کشور و یا نمایندگی مجلس، فضا را برای منطقی کردن انتظارات مردمی و افزایش قدرت داوری مردم و رسانه ها و نخبگان و رقابت های انتخاباتی و ... فراهم نمایند .
بسیاری از وعده هایی که در فضای هیجانی و تبلیغی انتخابات مطرح می شود در صورت پیروزی نامزدها تعهدآور است و در صورت شکست هم ، در متن انتظارات مردم باقی است و از بین نمی رود. هر شعار و برنامه انتخاباتی ، ممکن است بدوا آثار و پيامدها (مقدماتي) مثبتی ایجاد کند، اما در تدوین و طرح هر شعار و برنامه ای باید به الزامات و ضرورت‌های اجرای آن ، انتظارات و مطالبات ايجاد شده در جامعه و چالش‌ها و موانع پيش‌رو و آثار عدم تحقق آن توجه کرد .
باید با مردم صادقانه حرف زد و نباید به گونه اي عمل شود كه اعتماد مردم به عنوان مهم ترین سرمایه اجتماعی در معرض آسیب قرارگیرد . مردم حق دارند از انديشه ها ، بـرنامه ها ، شعـارها و... نامزدهاي انتخابات آگاه شوند و نامزدهاي انتخــابات نيز وظيفه دارند كه اطلاعات لازم را در اختيار افـكار عمومي قراردهند تا مردم بتوانند در يك فضاي آرام و منطقي، نامزد مورد نظر خود را ارزيابي و گزينش نمايند ؛ بنابر این، برنامه گرایی نامزدهای انتخاباتی ، هم فضای سیاسی را از عوام گرایی دور می کند و هم حوزه سیاست را نیز شفاف و برنامه محور می کند و نیز بستری را فراهم خواهد کرد که مردم با آگاهی و شناخت ، رفتار سیاسی خود را تنظیم کنند .
در ایام برگزاری انتخابات، فضاي سياسي جامعه ممکن است چه توسط برخی از رقبا و چه از سوی هواداران آنان در معرض برخی رفتارهای تنش آمیزی قرار گیرد و اخلاقيات اجتماعی آسیب پذیر گردد. اين واقعيت ناخوشايند موضوع جديدي نيست كه بتوان آن را به عنوان یک پديده نام گذاری کرد بلكه موضوعي مسبوق به سابقه است و در همه دوره های انتخاباتی چنین وضعیتی مشاهده می شود.
وجود فضاي نامطلوب در زمان انتخابات به ویژه انتخابات مجلس به اين معناست كه واژه ها و مفاهيم و نيازهاي اساسي جامعه یا به طور واقعی مطرح نمی شود و یا فراتر از ظرفیت های ملی به احساسات و مطالبات مردم دامن زده می شود و باعث بروز و یا تشدید شكاف هایی در جامعه می شود. باید نقدهاي منصفانه و داوري هاي عادلانه جاي خود را به تخطئه هاي عامدانه بدهد و رقابت های سازنده جایگزین رقابت های نا مطلوب گردد و ...
وقتي سخن ازنقش فعالیت های انتخاباتی در تغيير فضای سياسي جامعه به میان می آید به این معنی است که نامطلوب بودن فضاي سياسي در زمان انتخابات را مفروض گرفته ایم و باید تلاش شود که از فرصت انتخابات استفاده کنیم و فضای سیاسی به سمت همدلی و وحدت و تقویت روحیه رقابت سالم و احترام به قانون در جامعه جهت گیری شود .
آگاهی و شناخت شهروندان نسبت به موضوعات سیاسی و اجتماعی و نیازهای ملی و منطقه ای ، نقش مهمی در فرایندهای انتخاباتی دارد . اگر شهروندان جامعه بياموزند كه كسب شناخت را گام نخست هرحركت و اقدامي بدانند ، بنيادهاي رفتاري آن جامعه نیز سامان مي يابد. كسب شناخت و آگاهي در هر امري مهم و در عين حال مشكل و سخت است و هم تعيين كننده و سرنوشت ساز و نباید از كنار این موضوعات و مقولات به سهولت گذر کرد . نامزدهای انتخابات ، احزاب و سازمان های سیاسی و رسانه ها ، صدا و سیما و شخصیت ها ی سیاسی و مذهبی، دانشگاهیان و دانشجویان باید در جهت آگاهی بخشی به مردم برای این که بتوانند بهترین برنامه ها و نامزدها را انتخاب کنند، نقش زیادی دارند . هر قدر شاخص آگاهی در شناخت برنامه ها و افراد بیشتر شود ، دقیقا انتخابات به معنای واقعی خود تجلی اراده واقعی مردم خواهد بود .
يكي از ويژگي هاي فضاي مطلوب انتخاباتی که به تغییر فضای سياسي جامعه کمک می کند اين است كه سرمايه اجتماعي جامعه بايد به يك تعداد اهداف روشن ومشخص و مشترك جهت داده شوند و سمت و سو و جهت گيري هاي فردي و اجتماعي به آن ها معطوف شود. به طور مثال ، در دوران جنگ تحميلي، مهم ترين هدف ملي ما دفاع از تماميت ارضي و موجوديت انقلاب اسلامي بود و در تحقق اين اهداف ، اختلاف و دعوايي وجود نداشت.
اهداف ملي مسير حركت يك ملت را روشن مي كند و آنها را از بيراهه رفتن و توقف هاي بي جا باز مي دارد و آحاد ملت را براي به كارگيري توانايي هاي متنوع و متفاوت براي تحقق اهداف ملي بسيج مي نمايد. اهميت تدوين سند چشم انداز 20 ساله جمهوري اسلامي و سیاست های کلان ملی كه مسير آينده کشور ما را ترسيم كرده و مي تواند مولفه هاي قدرت كشور را معين و مويد هم سازد تا از توان ملي كشور حداكثر بهره برداري صورت پذيرد و برنامه های توسعه ای کشور که قابلیت اجرایی میان مدت به سند چشم انداز می دهد ، باید در هدف گذاری ها و سیاست گذاری های و تدوین برنامه های انتخاباتی مورد توجه قرار گیرد و طبیعی است هر استان و شهری می تواند متناسب با شرایط و ویژگی های بومی ، سهم خود را از اسناد بالادستی توسعه کشور ، تعیین و تبیین نماید . این که هر نامزدهای بدون توجه به اسناد یالا دستی توسعه کشور به طرح شعار و ارایه برنامه های غیر واقعی نماید تنها هزینه های کشور را بالا می برد و به سرمایه اجتماعی نظام آسیب وارد می کند .
يكي از ويژگي هاي مهمی که متاثر از فضای انتخابات به تغییر فضای مطلوب سیاسی در جامعه مدد می رساند اين است كه قواعد بازي رعایت شود . سياست مثل بازي شطرنج است با قواعد خاص و اهداف روشن و هدف آن كسب و افزايش قدرت ملي براي به كارگيري آرمان هاي ملي است به عنوان مثال در کشور ما تامين « عدالت » اصلي ترين هدف حكومت ، قدرت و سياست است. اعم از عدالت اجتماعي، اقتصادي و... و طبعاً بين گروه ها، تشكل ها، احزاب افراد و حتي روشنفكران و صاحب نظران درخصوص عدالت و شيوه هاي وصول به آن اختلاف وجود دارد و اين البته امري طبيعي است ولي در فضاي مطلوب سياسي اين اختلافات با رعايت قواعد بازي پذيرفتني و مفيد خواهد بود.
رعايت قانون و تن دادن به قوانين صالحه يكي از قواعد عمومي و جهان شمول بازي سياسي است. در جامعه ما رعايت اخلاق اسلامي و احكام شرعي نيز از قواعد اجتناب ناپذير سياسي است كه باید به آن توجه شود ولي مقتضي است كه اين قواعد آموزش داده شود و براي ملتزمان به آن تسهيلات و تشويق ها و براي متخلفان از آن مجازات و محروميت هايي ايجاد شود.
از ويژگي های دیگر برنامه هاي انتخاباتی که به تلطیف و بهبود فضای سیاسی کمک می کند ، وجوه آموزشي و ترويجي آن در بین مردم است ؛ يعني برنامه هاي انتخاباتی باید به نوعي به الگو سازي و فضاي سازي در جامعه بپردازد . فعالان سیاسی و انتخاباتی، وقتی که آموزش رفتار مدني ببینند و موضوعاتی چون احترام به قوانین و حقوق شهروندی ، اخلاقیات و ارزش ها ، اصول رقابت سالم ، رعایت مصالح و منافع ملی و ... را فرا گیرند ، این موضوع از طریق شبکه های ارتباطی به طور اجتناب ناپذیری به جامعه تسری می یابد و فضای سیاسی و اجتماعی را تحت تاثیر قرار می دهد . واقعا این نیازمندی وجود دارد که این نگرش در فعالان اجتماعی و دست اندركاران امور سياسي، احزاب و رسانه ها و استادان حوزه و دانشگاه و نهادهای اجتماعی نسبت به كارسياسي که انتخابات یکی از وجوه مهم آن است ، تقویت شود .
انتخابات فرايندی است كه طی آن خواست عمومي جامعه در اداره امور كشور با انتخاب افراد مشخص، صورت مي‌پذيرد و بدون شك يكي از نقاط عطف اساسي در سرنوشت سياسي، اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی يك جامعه محسوب می شود.آن چه كه در سلامت اين فرايند و تحقق منطبق با واقع آن ، بيشترين اثر را دارد ، ارایه برنامه منطقی ، واقعی و متناسب با ظرفیت های نمایندگی، اطلاع‌رسانی، شفافيت و نیز نبود ابهام در برنامه‌های پيش نهادی انتخابات است ؛ از اين منظر، حضور در انتخابات بدون برنامه و یا سر دادن شعارهای رای جمع کن و بدون پشتوانه ، توهین و جفا به مردم است و حوزه سیاسی را با ابهام و مشکلات زیادی مواجه می کند
افراد، سازمان‌ها، احزاب و جرياناتی كه آمادگی و شرايط ورود به عرصه انتخابات و پذيرش مسئوليت نمایندگی را دارند ، باید برنامه ارایه دهند و نیز در ايجاد شفافيت و ابهام‌زدايی از خود و برنامه هایشان با هدف كسب آراء و نظر مساعد جامعه تلاش کنند.
اين بخش از فرايند انتخابات، حساس‌ترين و مؤثرترين مرحله محسوب می گردد. بديهي است نظام‌مندی و تعريف ساز و كار مناسب و متناسب با شرايط و ويژگی‌های جامعه، مي‌تواند در اثر بخشی مثبت اين مهم بر جامعه و فرايند انتخابات، تأثير به سزايی داشته باشند . اطلاع‌رسانی و شفاف‌سازی نسبت به برنامه‌ها و شرايط كشور فراز و نشيب‌های زيادی خواهد داشت و ممکن است طيف وسيعی از روش‌ها و آگاه‌سازی را شامل شود.
آن چه مسلم است و تجربه نشان می دهد در فرایند تبلیغات انتخاباتی در نقد سياست‌ها و اقدامات نهادها و مجلس و نمایندگان و نامزدها ، ديدگاه‌های انتقادی و عمدتاً سلبي و كمتر ايجابي مطرح و طيف وسيعی از جنبه‌های اثر بخش نبودن سياست‌ها و برنامه ها ، افزایش شکاف های اقتصادی، اجتماعی ، افزایش مفاسد مالی و اجتماعی، گرانی، بيكاری و... را شامل شود ؛ به عبارت دیگر ، تلاش می شود با واکاوی و تمرکز بر مشکلات اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی، اعتماد رای دهندگان کسب شود.
در كنار طرح مشکلات در سطوح محلی، ملی و خارجی ، وعده‌ها و برنامه‌هایی كه در برگیرنده راه حل هایی جهت پوشش دادن به اين مشکلات است، نیز مطرح می شود. بديهی است كه نقد سياست‌ها و برنامه ها و مدیریت ها و فعالیت ها و بيان چالش‌ها در كنار وعده‌ها، باید متناسب با ظرفيت هاي اجتماعي و نيز توانایی ها، ظرفیت ها و امکانات و مقدورات کشور و نیز عدالت و انصاف باشد. حاکمیت فضای اخلاق در انتخابات، فضای صداقت و اخلاق را بر حوزه سیاست ، حاکم می کند.
نامزدهای نمایندگی مجلس باید با ارایه برنامه های کاربردی و قابل تحقق و دفاع از اين برنامه ها در فرایند تبلیغات و مناظره ها و مصاحبه ها و سخنرانی ها، بتوانند ضمن تحکیم برنامه محوری در عرصه انتخابات ، از ایجاد انتظارات غیر قابل تحقق و فراتر از ظرفیت های کشور و یا نمایندگی مجلس، فضا را برای منطقی کردن انتظارات مردمی و افزایش قدرت داوری مردم و رسانه ها و نخبگان و رقابت های انتخاباتی و ... فراهم نمایند .
بسیاری از وعده هایی که در فضای هیجانی و تبلیغی انتخابات مطرح می شود در صورت پیروزی نامزدها تعهدآور است و در صورت شکست هم ، در متن انتظارات مردم باقی است و از بین نمی رود. هر شعار و برنامه انتخاباتی ، ممکن است بدوا آثار و پيامدها (مقدماتي) مثبتی ایجاد کند، اما در تدوین و طرح هر شعار و برنامه ای باید به الزامات و ضرورت‌های اجرای آن ، انتظارات و مطالبات ايجاد شده در جامعه و چالش‌ها و موانع پيش‌رو و آثار عدم تحقق آن توجه کرد .
باید با مردم صادقانه حرف زد و نباید به گونه اي عمل شود كه اعتماد مردم به عنوان مهم ترین سرمایه اجتماعی در معرض آسیب قرارگیرد . مردم حق دارند از انديشه ها ، بـرنامه ها ، شعـارها و... نامزدهاي انتخابات آگاه شوند و نامزدهاي انتخــابات نيز وظيفه دارند كه اطلاعات لازم را در اختيار افـكار عمومي قراردهند تا مردم بتوانند در يك فضاي آرام و منطقي، نامزد مورد نظر خود را ارزيابي و گزينش نمايند ؛ بنابر این، برنامه گرایی نامزدهای انتخاباتی ، هم فضای سیاسی را از عوام گرایی دور می کند و هم حوزه سیاست را نیز شفاف و برنامه محور می کند و نیز بستری را فراهم خواهد کرد که مردم با آگاهی و شناخت ، رفتار سیاسی خود را تنظیم کنند .
